تمام کالاهای صادراتی و وارداتی مشمول قانون تعرفه گمرکی می‌شوند که بر اساس آن عوارض ورود و خروج بسته به نوع کالا معین می‌گردد. نوع کالا بر اساس HS کد آن مشخص خواهد شد و از همین رو این کد را با عنوان شماره تعرفه گمرک نیز می‌شناسند که ما شرح آن را در مقاله «HS کد یا کد تعرفه گمرکی چیست؟» به طور کامل داده‌ایم. در این مقاله در خصوص تعرفه گمرکی و قوانین گمرک برای صادرات و واردات صحبت خواهیم کرد.
به طور کلی اداره گمرک مجری امور تجاری خارجی در سطح بین‌المللی است؛ وظیفه ی مرزبانی کشور را در بخش اقتصادی بر عهده دارد و نقش بسزایی در بازاریابی بین‌المللی، توسعه اقتصادی کشور، تأمین رفاه جامعه و حفاظت از آن را دارد. از جمله وظایف گمرک می‌توان به نظارت بر اجرای درست قوانین گمرک، وصول درآمدهای گمرکی، نگهداری و انبارداری کالاها و نظارت بر مجوزهای ورود و خروج کالا اشاره کرد. دولت‌ها با اجرای صحیح قوانین گمرک می‌توانند سیاست‌های اقتصادی را بطور کارآمد و مؤثر پیش‌برند.
حقوق و عوارض گمرکی
بر اساس قانون تعرفه گمرکی، صادرکنندگان و واردکنندگان برای کلیه کالاهایی که به کشور وارد یا از آن خارج می‌کنند موظف به پرداخت «عوارض» هستند؛ اما «حقوق گمرکی» برای کالاهای صادراتی، وارداتی و ترانزیتی متفاوت خواهد بود. در حقیقت، کالاهای صادراتی و ترانزیتی (کالاهایی که به کشور وارد می‌شوند اما قصد ورود به بازارهای داخلی را نداشته و از نقطه دیگری از کشور خارج خواهند شد) از پرداخت حقوق گمرکی معاف هستند. در مقابل، کالاهای وارداتی نه تنها مشمول پرداخت حقوق گمرکی می‌شوند بلکه مقدار حقوق گمرکی تا حدی دستخوش روابط میان کشورها نیز خواهد بود.
توجه به این نکته نیز ضروری است که حقوق گمرکی علاوه بر کالای اصلی مشمول ظرفی که کالا در آن قرار گرفته (مثلا بشکه) نیز می‌شود.
اشتباه در محاسبه عوارض و حقوق گمرکی
نکته قابل توجه دیگر این است که چنانچه متوجه اشتباهی در محاسبات عوارض و حقوق گمرک شده باشید تا یک سال فرصت دارید به اداره گمرک مراجعه کرده و ما به تفاوت را دریافت نمایید. همین حق برای اداره گمرک نیز محفوظ است. به عبارت دیگر، چنانچه اداره گمرک متوجه شود عوارض یا حقوق دریافتی از شما کمتر از مقدار واقعی بوده، تا یک سال فرصت دارد که به شما اطلاع داده و مابقی را دریافت کند.
مفقود شدن کالا در گمرک
هنگامی که کالایی در گمرک مفقود شده یا خسارتی به آن وارد شود و قصور از سوی مأمورین گمرک صورت گرفته باشد غرامت آن از سوی گمرک به صاحب کالا پرداخت خواهد شد؛ مگر اینکه بلایای طبیعی یا کیفیت بد کالا و نحوه بسته‌بندی موجب این خسارت شده باشد.
کار با ابزارهای صادراتی، تحلیل اطلاعات تجاری، جلب اعتماد مشتریان خارجی، یافتن مشتری خارجی، فرایندهای عملیاتی صادرات
قوانین گمرکی برای واردات کالا
همان‌طور که گفته شد، کالاهای وارداتی می بایست تحت نظارت قوانین گمرک و از طریق راه‌های مجاز به کشور وارد شوند و در صورتی که کالایی از طریق دیگری و بدون رعایت مقررات وارد کشور شوند، قاچاق تلقی می‌شوند.
به محض دریافت کالاهای وارده توسط گمرک، صاحب کالا یا نماینده قانونی وی می بایست نسبت به انجام تشریفات گمرکی جهت ترخیص کالا اقدام نماید. کالاهای رسیده حداکثر تا هشت ماه مهلت ارائه اظهارنامه و ترخیص کالا را دارند. در صورتی که کالا تا هشت ماه توسط ترخیص کار یا صاحب کالا ترخیص نگردد، متروکه تلقی خواهد شد. شما همچنین می‌توانید در قلمرو گمرک انبار اختصاصی اجاره نمایید تا کالای خود را مستقیم به این محل‌ها انتقال دهند.
در ضمن توجه داشته باشد باز کردن و بسته‌بندی مجدد بار جهت بازرسی گمرک برعهده مالک بار یا نماینده ایشان است و در صورت عدم حضور توسط مأموران گمرک انجام خواهد شد. در این صورت کلیه آسیب‌هایی که ممکن است حین باز کردن بسته‌ها توسط مامورین به کالا وارد شود مسئولیتی را متوجه اداره گمرک نخواهد کرد. از همین رو بهتر است نماینده خود را جهت بازرسی به محل اعزام کنید.
بیشتر بخوانید: نحوه تنظیم بارنامه دریایی
کالاهایی که برای تعمیر به خارج از کشور فرستاده شده‌اند
همچنین در صورتی که کالای داخلی برای تعمیر یا تکمیل به خارج از کشور فرستاده یا از دیگر کشورها به ایران فرستاده شده باشد نیز هنگام ورود مشمول حقوق گمرک یا حقوق ورودی خواهد شد.
مهلت پرداخت تعرفه گمرکی
واردکنندگان باید بلافاصله بعد از لنگرگیری کشتی در اسکله، فرود هواپیما در فرودگاه مجاز یا در اولین گمرکخانه مرزی در حمل و نقل جاده‌ای و قبل از خارج کردن بار از وسیله نقلیه حامل آن باید برای انجام تشریفات گمرکی به اداره گمرک مستقر در همان محل مراجعه نمایند. علاوه بر اینکه فرودگاه یا اسکله محل تخلیه بار باید از اماکن مجاز برای این کار باشد، مسیری که کالا از مبدأ تا کشور طی کرده نیز باید از مسیرهای مجاز و تعیین شده محسوب شود و در غیر این صورت کالا قاچاق خواهد بود.
همچنین واردکننده می‌تواند کالای خود را در ازای ضمانتنامه‌های بانکی ترخیص کند. این ضمانتنامه می‌تواند وجه نقد، بیمه‌نامه یا ضمانتنامه بانکی باشد که برای اجرای قوانین گمرک به گمرک سپرده می‌شوند و با تعهد مسئول امور مالی و با تعیین مهلت حداکثر یکسال جهت پرداخت حقوق ورودی ترخیص خواهند شد. طی این مدت چنانچه حقوق ورودی/گمرکی افزایش یابد،این افزایش تعرفه برای این کالاها محسوب نخواهد شد.
توجه داشته باشید که در تمام مراحل در ازای هر مبلغی که به گمرک پرداخت می‌شود باید رسید دریافت شود و گمرک مکلف به ارائه آن می باشد.
بیشتر بخوانید: راهنمای کامل ترخیص کالا از گمرک
شما هشت ماه فرصت دارید تا کالای خود را از گمرک تحویل بگیرید. طی این مدت بار در انبار گمرک یا ترمینال خواهد ماند. چنانچه صاحب بار پس از مهلت مقرر برای دریافت بار خود مراجعه نکند، کالا متروکه تلقی می‌شود و معدوم یا از سوی سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی به مزایده گذاشته خواهد شد. البته در این زمان نیز صاحب بار فرصت دارد طی دو سال با ارائه اسناد و مدارک، سود حاصل از فروش را دریافت نماید.
انتقال کالا بین گمرک‌ها
اگر صاحب کالا به صورت کتبی درخواست دهد می‌توان بار را پیش از انجام تشریفات گمرکی به یک گمرک دیگر منتقل کرد. دقت داشته باشید که به این منظور باید درخواست خود را کتباً به اداره مرکزی گمرک تحویل دهید، ضمن اینکه انتقال بار باید تحت شرایط تعیین شده از سوی این اداره صورت پذیرد.
تعاریف و اصطلاحات گمرکی
تعاریف گمرکی توسط شورای همکاری گمرکی اینطور شرح داده شده‌اند؛
«اظهار کالا در قوانین گمرک به معنی بیانیه‌ای شفاهی یا کتبی است که در آن اطلاعات مربوط به کالا مشخص شده است و به منظور اعمال مقررات گمرکی مربوط به کالا صادر می‌شود.»
در این قوانین، منظور از اظهار كننده، صاحب کالا یا نماینده قانونی وی است که نسبت به اظهار کالا اقدام نموده و بر اساس گواهی رقومی(دیجیتالی) که به تأیید مراکز مجاز صدور گواهی رسیده به عنوان صاحب کالا یا نماینده قانونی وی معرفی می‌شود.
اظهارنامه اجمالي نوعی سند است که در آن فهرست کالاهایی که تخلیه یا بارگیری می‌شوند نگاشته شده و در هنگام ورود و خروج به گمرک مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ به همین منظور دقت در این تنظیم این سند بسیار ضروری بوده و وجود هرگونه نقص یا اشتباه در آن می‌تواند ترخیص کالا را با مشکل مواجه سازد.
- اماكن گمركي
شامل تمامی انبارها، سردخانه‌ها، ایستگاه‌های راه آهن، باراندازها، محوطه‌ها، اسكله‌ها، فرودگاه‌ها و به طور کلی هر مکانی که زیر نظر گمرک است و بار در این مکان‌ها نگه داشته می‌شود.
- ترخیص کالا
خروج کالاها از گمرک پس از طی کردن مراحل قانونی آن و تشریفات مختص به هر کالا را می‌گویند.
- ترخیصیه
سندی است که از سوی شرکت حمل و نقل صادر می‌شود و بیان‌گر بلامانع بودن ترخیص کالا از نظر فرستنده و شرکت حمل و نقل می‌باشد. وجود این سند جهت خروج بار از کانتینر، ترمینال یا اماکن گمرکی الزامی است.
بیشتر بخوانید: اینکوترمز 2020 را بشناسید
- تشریفات گمرکی
شامل کلیه اقداماتی است که جهت اجرای قوانین گمرک باید انجام شوند؛ برای مثال بازرسی کالا، پرداخت عوارض و تعرفه گمرک و مواردی از این قبیل.
- حقوق ورودي گمرک
این حقوق توسط هیأت وزیران مشخص شده و برابر چهار درصد از ارزش کالای گمرکی به علاوه سود بازرگانی است. این مبلغ شامل هزینه خدمات رسانی نمی‌شود . علاوه بر آن، وجوهی که بر اساس قانون می‌بایست توسط گمرک اخذ شود نیز باید وصول شود.
- روز اظهار
زمانی است که اظهار نامه امضا شده و به انضمام دیگر اسناد به صورت یارانه‌ای یا دستی تحویل گمرک می‌شود. پس از اظهار کالا یک شماره ثبت اظهارنامه به کالای شما تعلق خواهد گرفت.
- صاحب کالا
در تمام قوانین گمرکی فردی که اسناد خرید و حمل کالا به نام او صادر شده صاحب کالا محسوب می‌شود و ترخیصیه نیز به نام او صادر خواهد شد. در صورتی که صاحب کالا برای انجام تشریفات گمرکی نماینده خود را اعزام کند باید اسناد به نام او ظهرنویسی شده و صحت امضای ایشان تأیید شده یا وکالت‌نامه محضری داشته باشد.
- قلمرو گمرکی
قسمتی از قلمرو کشور که در آن محل قوانین و تشریفات گمرکی اعمال می‌شوند.
- كالاي گمرك نشده
هنوز تشریفات گمرکی را به طور کامل طی نکرده و تحت نظارت و کنترل قوانین گمرک است.
- كالاي مجاز
کالاهایی که صادرات یا واردات آنها طبق قوانین، مجاز است.
- کالای مجاز مشروط
کالاهایی هستند که می‌بایست با موافقت یک سازمان یا چند ارگان دولتی صادر یا وارد شوند.
- كالاي ممنوع
کالایی که ورود آنها به کشور یا صدور آنها به خارج از کشور به خاطر مصالح ملی یا شرعی ممنوع است.
- كنترل‌هاي گمركي
شامل اقدامات گمرک جهت اطمینان از اجرای قوانین گمرک می‌شود.
- مرجع تحويل‌گيرنده
شخصی حقوقی که مسئولیت تحویل و نگهداری کالاهایی که هنوز ترخیص نشده‌اند را به عهده دارد.
- مقررات گمركي
شامل قوانین گمرک اعم از آیین‌نامه‌های اجرائی، بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌هایی است که گمرک نظارت بر اجرای آنها را بر عهده دارد.
- تعرفه گمرکی
مبلغی که برای انجام خدمات گمرکی مثل هزینه اشعه ایکس، مهر و موم، باربری، پلمپ، انبارداری در گمرک، تعرفه‌بندی و آزمایش، توزین کالا و بدرقه دریافت و مطابق با تعرفه گمرکی اخذ می‌شود.
کار با ابزارهای صادراتی، تحلیل اطلاعات تجاری، جلب اعتماد مشتریان خارجی، یافتن مشتری خارجی، فرایندهای عملیاتی صادرات
سخن پایانی
در نهایت باید بگوییم طبق قوانین گمرک، این اداره اجازه دارد مطالبات قطعی خود از اشخاص را به سازمان امور مالیاتی کشور اعلام کند. به این ترتیب می‌توان گفت این سیستم به ایجاد نظم اقتصادی در کشور کمک خواهد کرد.
به علاوه با کنترل کالاهایی که به کشور وارد یا از آن خارج می‌شوند، دولت می‌تواند رونق تولیدات داخلی و اشتغال در کشور را تضمین نماید. بر طبق قانون، وزارت اقتصاد موظف است با مشورت اتاق بازرگانی مقدار عوارض برای هر کالا را مشخص کنند که در نهایت پیشنهاد مورد نظر جهت تصویب به هیات وزیران تقدیم خواهد شد. هدف از اخذ این عوارض جلوگیری از رقابت کالاهای وارداتی با تولیدات داخلی است.
