یکی از مهمترین اسناد صادراتی، بارنامه دریایی محسوب میشود. در واقع بارنامه مشخص کننده صاحب محموله صادراتی است. مالکیت بار صادراتی به وسیله بارنامه مشخص میشود. نحوه تنظیم بارنامه دریایی بسیار مهم و حیاتی است چرا که اگر بارنامه تنظیم شده مشکلی داشته باشد، ممکن است برای تحویل بار (cargo) به گیرنده (consignee) دچار مشکلاتی شوید.
بارنامه باید به زبان انگلیسی باشد. در واقع همه مندرجات آن باید به انگلیسی نوشته شده باشد تا قابلیت سند پیدا کند.
به علاوه از آنجا که حمل و نقل دریایی بیشترین سهم را در میان انواع حمل و نقلهای بین المللی دارد، آشنایی صادرکنندگان با نحوه تنظیم آن بسیار مهم مینماید.
در واقع حمل و نقل آبی از مزایای زیر برخوردار است:
- امکان حمل بار در ابعاد وسیع و سنگین
- ارزان بودن کرایه حمل
- سهولت و سریع بودن این نوع حمل و نقل
- امنتر بودن این مدل از حمل و نقل
سازمان بین المللی دریانوردی (IMO) اصطلاحات و قوانین حاکم بر حمل و نقل دریایی را وضع میکند و هر دولت باید لزوما عضو این سازمان باشد تا بتواند به تجارت دریایی بپردازد.
در این پست با اصطلاحات مورد نیاز برای تنظیم بارنامه دریایی و قوانینی که از سوی IMO وضع شدهاند آشنا خواهید شد.
بیشتر بخوانید: راهنمای کامل ترخیص کالا از گمرک
بارنامه دریایی چیست؟
بارنامه یک سند ضروری برای جابجایی یک محموله است که توسط لاین دریایی یا شرکتهای فورواردری صادر میشوند و به فرستنده (shipper) تحویل داده میشود.
در واقع بارنامه به عنوان سند دریافت خدمات حمل و نقل، قرارداد بین فرستنده کالا و حمل کننده آن عمل کرده و برای دریافت کننده بار مانند سند مالکیت و رسید کالا است.
اجازه دادن به گیرنده برای گرفتن ترخیصیه از لاین
برای شروع فرآیند ترخیص بار از گمرک مقصد، قبل از هر چیزی گیرنده بار باید بارنامه را به لاین دریایی ارائه دهد؛ به همین دلیل باید بارنامه را به دست گیرنده برسانید. برای این منظور دو راه حل دارید:
- فرستادن اصل بارنامه با پستهای بین المللی
- TELEX RELEASE کردن بارنامه
1- فرستادن اصل بارنامه با پستهای بینالمللی
صادرکننده بار باید قبل از رسیدن محموله به مقصد بارنامه را به دست گیرنده بار برساند اما در برخی مواقع ممکن است شما هزینه بار را از گیرنده دریافت نکرده باشید. در این صورت صادرکننده میتواند بارنامه را که در واقع سند مالکیت بار است برای دریافت کننده (واردکننده) ارسال نکند. در این حالت اصطلاحا گفته میشود که بارنامه توسط شیپر (صادرکننده) هولد شده است.
2- TELEX RELEASE کردن بار
در هر حالتی ارائه اصل بارنامه به لاین دریایی ضرورت دارد. این ارائه ممکن است توسط فرستنده باشد یا گیرنده. بنابراین اگر برای صادرکننده مشکل باشد که بارنامه را به صورت فیزیکی برای گیرنده (consignee) بفرستد، میتواند آن را به لاین یا نماینده او واگذار کند. در این حالت لاین دریایی با ایمیل به نماینده خود در کشور مقصد اطلاع رسانی میکند که shipper هر سه نسخه بارنامه را به لاین ارائه داده بنابراین صدور ترخیصیه برای گیرنده کالا بلامانع است که به این عمل TELEX RELEASE کردن بارنامه میگویند.
مادامی که شیپر بارنامه را در دستان خود داشته باشد میتواند هر تغییری روی آن اعمال کند و در واقع همچنان مالک محموله به حساب میآید. اما پس از تسلیم بارنامه به گیرنده و اخذ ترخیصیه توسط گیرنده، وی یعنی CONSIGNEE مالک بار محسوب میشود.
بیشتر بخوانید: تعرفه گمرکی و قوانین گمرک
ساختار بارنامه دریایی
هر بارنامهای الزاما باید حاوی موارد زیر باشد. البته تفاوت در شرکتهای حمل و نقل دریایی ممکن است که شکل صوری بارنامه را تغییر دهد اما این تفاوت هیچ تاثیری در موارد ماهوی مندرج در بارنامه نخواهد داشت:
در هر حالتی ارائه اصل بارنامه به لاین دریایی ضرورت دارد. این ارائه ممکن است توسط فرستنده باشد یا گیرنده. بنابراین اگر برای صادرکننده مشکل باشد که بارنامه را به صورت فیزیکی برای گیرنده (consignee) بفرستد، میتواند آن را به لاین یا نماینده او واگذار کند. در این حالت لاین دریایی با ایمیل به نماینده خود در کشور مقصد اطلاع رسانی میکند که shipper هر سه نسخه بارنامه را به لاین ارائه داده بنابراین صدور ترخیصیه برای گیرنده کالا بلامانع است که به این عمل TELEX RELEASE کردن بارنامه میگویند.
مادامی که شیپر بارنامه را در دستان خود داشته باشد میتواند هر تغییری روی آن اعمال کند و در واقع همچنان مالک محموله به حساب میآید. اما پس از تسلیم بارنامه به گیرنده و اخذ ترخیصیه توسط گیرنده، وی یعنی CONSIGNEE مالک بار محسوب میشود.
بیشتر بخوانید: تعرفه گمرکی و قوانین گمرک
ساختار بارنامه دریایی
هر بارنامهای الزاما باید حاوی موارد زیر باشد. البته تفاوت در شرکتهای حمل و نقل دریایی ممکن است که شکل صوری بارنامه را تغییر دهد اما این تفاوت هیچ تاثیری در موارد ماهوی مندرج در بارنامه نخواهد داشت:
- نامها و آدرس ها:
نامها و آدرسهای کامل فرستنده و گیرنده باید خوانا بوده و بر روی سند به راحتی قابل ردیابی باشد. ایمیل، آدرس فیزیکی، تلفن و فکس از جمله اطلاعاتی است که باید حتما در بارنامه، در قسمت مربوطه قید شود.
هر نوع مغایرتی در نام گیرنده، دریافت کننده کالا را به دردسر انداخته و روند گرفتن ترخیصیه را با تاخیر زیاد همراه میکند. همچنین بهتر است بدانید هرنوع تغییر در محتویات بارنامه مستلزم اخذ هزینه مجدد است. بنابراین چنانچه اشتباهی در هرکدام از موارد رخ دهد، برای تغییر آن باید هزینه پرداخت شود.
- سفارشات خرید یا شمارههای مرجع ویژه:
هر بارنامه نیاز به یکسری مشخصات عددی مانند HS Code است. مشخصات عددی خواسته شده در بارنامه میتواند با توجه به کشور دریافت کننده بار متفاوت باشد. به همین دلیل بهتر است شمارههای مرجع ویژه را از واردکننده کالا که در کشور هدف مستقر است بپرسید.
- طرف ابلاغ کالا (NOTIFY PARTY)
شخصی که خط کشتیرانی باید او را مطلع کند: این شخص کسی است که صرفا به وی اعلام میشود که بار دریایی به بندر مقصد رسیده است. این اشخاص نمیتوانند دخل و تصرفی در بارنامه داشته باشند و عمدتا بانکها هستند.
گاهی اوقات شرکت مادر دوست دارد بداند چه موقع بار دریایی شرکتهای تابعه به مقصد میرسند. در این صورت میتوانید نام شرکت مادر را نیز در بخش Notify Party بنویسید.
- نمایندگی خط یا نماینده صاحب کالا:
در بارنامه حتما باید نام لاین کشتیرانی قید شود. گیرنده حق دارد بداند که بار او با چه خطی حمل میشود و در بندر مقصد رسیدن آن را از چه شرکتی باید پیگیری کند.
- بندر (محل) دریافت کالا (PORT OF DISCHARGE)
بندری است که کانتینر در آن تخلیه میشود. ممکن است مکان تحویل (PLACE OF DELIVERY) با بندر مقصد یکی بوده و ممکن است این دو مکان با هم متفاوت باشند.
- بندر مبدا یا بندر بارگیری کالا
بندری است که کانتینر در آن بندر به روی کشتی میرود. باید در نظر داشت که بندر بارگیری میتواند با مکان تحویل یکی باشد یا دو مکان متفاوت باشند. برای مثال ممکن است شرکت حمل کننده دریایی بار شما را از درب کارخانه تحویل بگیرد یا بار را در بندر مقصد به او تحویل دهید.
مسئولیت حمل کننده با توجه به اینکوترمزهای مختلف میتواند متفاوت باشد. به این معنی که برخی شرکتهای حمل کننده بار را از درب کارخانه تحویل میگیرند، در حالی که برخی دیگر ممکن است بار را فقط از بندر مبدأ تحویل بگیرند. این به شرکت حمل کننده بستگی دارد.
- نام کشتی و شماره سفر (.VOYAGE NO)
هر کشتی یک سفر مشخص دارد و طی آن سفر، به بنادر مختلفی میرود و کانتینرهایی را تخلیه و بارگیری میکند. لاین کشتیرانی وویج را برای هر کشتی تعریف میکند.
- مقصد نهایی تحویل کالا (Place of Delivery)
برخی کشورها ممکن است به دریا دسترسی نداشته باشند و شما باید برای تحویل بار به گیرنده خود مکانی را به عنوان مقصد نهایی تحویل کالا برای شرکت حمل کننده مشخص کنید. در این صورت کشتیرانی متعهد به تحویل کالا به محلی بعد از بندر تخلیه کالا خواهد بود.
در صورتی که مقصد نهایی کالا و بندر مقصد یکی باشند، در هر دو قسمت نام بنادر یکسان قید میشود.
- مشخصات کامل کانتینر
هر کانتینر سایز، تایپ (نوع) و شماره مخصوص به خود را دارد که در ادامه هر یک را به طور مجزا توضیح دادهایم:
تایپ کانتینرها عبارتند از یخچالی، خشک، OPEN TOP، FLAT RACK و… اما بیشتر کانتینرهایی که در ایران برای صادرات استفاده میشوند عبارتند از کانتینرهای خشک (DRY) و کانتینرهای یخچالی (REEFER). مزیت عمده کانتینر یخچالی دمای ثابت (SET POINT) آن هنگام حمل است. شما باید با توجه به محصول خود کانتینر مناسب را سفارش دهید؛ برای مثال اگر صادرکننده میوه هستید بهتر است که کانتینرهای یخچالی برای حمل بار خود انتخاب کنید.
رایجترین سایزهای کانتینر در دنیا عبارتند از ’۴۰، ’۲۰، ’۴۵. نوع و سایز کانتینر انتخابی شما ارتباط کامل دارد با کالایی که میخواهید آن را حمل کنید.
شماره کانتینر مهمترین و پیچیدهترین علامت روی در آن است و یک دنباله آلفا عددی منحصر به فرد تشکیل شده از چهار حرف و هفت عدد برای شناسایی این چارچوبهای محکم و بادوام فلزی در سطح بین المللی است. شماره کانتینر متشکل از یازده حرف و عدد است و تمامی آن باید روی بارنامه قید شود.
همچنین تعداد کانتینرها نیز باید در بارنامه مشخص شود.
- علایم و شمارههای مهر و موم و شماره کانتینر در مورد محمولات کانتینری:
پس از استافینگ (پر کردن) کانتینر، نوبت به پلمپ کردن کانتینر میرسد. در بارنامه باید شماره پلمپ نیز قید شود. در صورتی که پلمپ مخدوش شود یا باز شده باشد، ترخیص کالا برای گیرنده بار با مشکلات زیادی مواجه میشود.
- شرح کالا (CARGO DESCRIPTION)
تعداد و نوع بسته بندی و علایم آنها باید در بارنامه دریایی قید شود.
شرح کالا حاکی از کالایی است که قصد صادر کردن آن را دارید و طبیعتا باید در این قسمت HS CODE کالای مورد نظر نیز قید شود. از آنجا که ورود برخی از کالاها به برخی کشورها ممنوع است باید نهایت دقت را در پر نمودن این قسمت به خرج دهید.
همچنین باید مشخص کنید که نوع بسته بندی کالای شما چیست. کارتن، جعبه، کیسه، سبد و… از رایجترین انواع بسته بندی به شمار میروند و برای حفظ سلامتی کالای خود و کانتینر، باید نهایت دقت را در انتخاب نوع بستهبندی داشته باشید.
- وزن محموله:
در این قسمت باید وزن کانتینر، وزن محموله و جمع اوزان به دقت قید شود.
- ابعاد محموله
حجم محموله در بارنامه دریایی باید به متر مکعب باید درج شود.
- تاریخ
تاریخ صدور و امضاء بارنامه در این قسمت باید باشد.
- نرخ کرایه حمل (FREIGHT)
این قسمت نیز واضح است و باید نرخ کرایه در آن درج شود.
اطلاعات پایهای که باید در بارنامه قید شود توسط SHIPPING ORDER به لاین اعلام میشود. اطلاعات اولیه نظیر تعداد کانتینر مورد درخواست، اطلاعات کالا، بنادر مبدا و مقصد و اطلاعات فرستنده و گیرنده که باید به صورت کتبی به خط اعلام شوند.
گاهی اوقات ممکن است به دلایلی نظیر وجود تحریمها نیاز به SWITCH BL داشته باشید. این قسمت یکی از مهمترین مراحل تنظیم بارنامه دریایی به شمار میآید چرا که اگر در بندر مقصد متوجه شوند مبدا کارگو ایران است هرگز اجازه نخواهند داد که کانتینرها از کشتی تخلیه شوند.
انواع بارنامه
حال که با مندرجات بارنامه آشنا شدیم در ادامه به بررسی انواع این سند مهم حمل و نقل میپردازیم:
- بارنامه تمیز (clean BL)
بارنامه تمیز توسط شرکت حمل و نقل یا نمایندگان آن بدون هیچ گونه اعلامیهای درباره عیب و نقص کالای پر شده در کانتینر صادر میشود.
- بارنامه دریایی کالای دریافت شده (Received Bill of Lading)
بارنامه دریافتی میتواند بلافاصله پس از دریافت کالا توسط حمل کننده پس از انجام مراحل ترخیص لازم از گمرک صادرات کشور صادرکننده، برای حمل کننده صادر شود. در واقع کالا توسط متصدی حمل دریافت شده اما بارگیری نشده.
- بارنامه حمل مرکب (Combined Bill of Lading)
همه صادرکنندگان به بندر یا فرودگاه نزدیک نیستند. در واقع کارخانه یا محیط کار بیشتر صادرکنندگان محصور در خشکی هستند. بنابراین دولتها اقدام به تاسیس گمرکهایی در دل خشکی و نقاط مرکزی کشورهایشان کردهاند تا فرآیند صادرات برای اشخاص تسهیل شود؛ بنابراین، اگر مکان صادرکننده از بندر بارگیری دور باشد، میتواند محموله را برای تکمیل تشریفات لازم صادراتی به نزدیکترین ایستگاه حمل و نقل کانتینری (CFS) منتقل کند. در صورت حمل محموله از CFS، کالا پس از ترخیص از گمرک از این ایستگاه به نزدیکترین بندر دریایی منتقل میشود.
پس از اتمام این تشریفات گمرکی صادراتی توسط فرستنده، لاین دریایی کالا را در محل صادرکننده میپذیرد و بارنامه را صادر میکند. در اینجا حمل کننده بار را از طریق جادهای یا ریلی به نزدیکترین بندر دریایی منتقل میکند و از طریق دریا به مقصد نهایی میرساند.
در اینجا شرکت حمل کننده با استفاده از دو یا چند روش حمل و نقل بین بندر دریافت کالا و مقصد نهایی، بار را جابجا میکند. بنابراین، اگر شرکت حمل کننده از دو یا چند روش حمل و نقل استفاده کند، فرستنده بار بارنامه مرکب دریافت میکند.
- بارنامه غیرتمیز یا کثیف (Unclean BL)
اصطلاحات بارنامه مخدوش، بارنامه مشروط، بارنامه کثیف و بارنامه غیرتمیز یکسان هستند. اگر صاحب کشتی یا نماینده او با یک یا چند مورد از موارد ذکر شده در بارنامه موافق نباشد، بند یا بندهای مذکور را در بارنامه اضافه میکند. این بارنامه بارنامه مخدوش، بارنامه مشروط یا بارنامه غیرتمیز نامیده میشود.
به عنوان مثال، صاحب کشتی یا نماینده او در BL مینویسد: «دو کارتن گم شده». این اظهارات در بارنامه ذکر شده است. یعنی، فرستنده ۵۵ کارتن اظهار میکند، اما حامل یا نماینده او «دو کارتن گم شده» را در بارنامه ذکر میکند. بنابراین بر طبق این شرط، مسئولیت حامل این است که فقط ۵۳ کارتن تحویل دهد.
- بارنامه مستقیم (Direct BL)
دلالت بر حالتی دارد که همان کشتی که کانتینر را از بندر مبدا بارگیری کرده، آن را به مقصد نهایی میرساند.
- بارنامه سراسری (Through BL)
به وسیله این بارنامه، شرکت حمل کننده میتواند محموله را با چندین وسیله مختلف حمل و نقل حمل کرده و/یا محموله را از چندین مرکز توزیع مختلف عبور دهد. این بارنامه توسط اولین شرکت حمل کننده صادر میشود اما نام وسایل حمل بعدی در بارنامه مشخص نیست.
- بارنامه بیات (Stale Bl)
اگر بارنامه را مدتی پس از حرکت کشتی مربوط به محموله در بندر بارگیری ارائه دهند، میتوان آن را «کهنه» تلقی کرد.
اصطلاح «بارنامه قدیمی» نیز زمانی استفاده میشود که بارنامه پس از انقضای اعتبار به بانک ارائه شود. طبق رویه تجاری بین المللی، بارنامه به همراه سایر اسناد حمل و نقل باید حداکثر تا بیست و یک روز از تاریخ حمل و نقل همانطور که در بارنامه ذکر شده است، به بانک ارائه شود.
در برخی موارد، واردکننده ممکن است تعداد روزهایی را که طی آن اسناد باید از تاریخ ارسال ارائه شود را مشخص کند.
صادرکننده باید مدت زمان تعیین شده را رعایت کند. در غیر این صورت، بارنامه قدیمی شده و توسط بانک برای پرداخت پذیرفته نمیشود.
بارنامه کهنه آن است که آنقدر دیر به بانک ارائه میشود که امکان ندارد بانک قبل از رسیدن کالا به بندر مقصد، به موقع به دست گیرنده برساند. به عبارت دیگر، بانک دسترسی اسناد را قبل از رسیدن کشتی به مقصد غیرممکن میداند. در اینجا، بارنامه پس از رسیدن کالا به مقصد میرسد.
کار با ابزارهای صادراتی، تحلیل اطلاعات تجاری، جلب اعتماد مشتریان خارجی، یافتن مشتری خارجی، فرایندهای عملیاتی صادرات
- بارنامه Shipped on Board
در تجارت صادراتی، پس از اتمام تشریفات لازم گمرکی صادرات در کشور صادرکننده، کالا برای حمل و نقل به مقصد خریدار به شرکت حمل و نقل واگذار میشود. اگر محموله از طریق دریا جابجا شود، حمل کننده رسید کالا را برای فرستنده صادر میکند که بارنامه نامیده میشود.
اگر کالاهای مذکور روی کشتی نرفتهاند، در بارنامه Received Bill of Lading نشان داده میشود بدون ذکر عبارت «حمل شده روی کشتی». اگر صادر کننده نیاز به ذکر «حمل شده روی کشتی» در بارنامه داشته باشد، چنین بارنامهای پس از رفتن بار روی کشتی صادر میشود. طبق قرارداد فروش متقابل، خریدار میتواند بارنامه حمل شده روی کشتی را درخواست کند. درج این عبارت ممکن است برای مطالبه مزایای مختلف صادراتی از سازمانهای مختلف دولتی برای صادر کننده ضروری باشد.
بیشتر بخوانید: اینکوترمز 2020 را بشناسید
جمعبندی
نحوه تنظیم بارنامه دریایی زیاد پیچیده نیست اما برای صادرکننده بسیار مهم است. هر نوع اشتباه در این سند منجر به ایجاد مشکلاتی برای صادر کننده و دریافت کننده محموله میشود. بسیار مهم است که به عنوان صادرکننده نزد لاین اعتبار خوبی داشته باشید و مشتری خوش حساب تلقی شوید تا بتوانید از مزایای مشتریان ویژه آنها بهره مند شوید. برای مثال اگر مشتری خوش حساب و وفاداری باشید میتوانید در اوج کمبود کانتینر برای لاینها در اولویت واگذاری کانتینر قرار بگیرید.
در نهایت بهتر است کانتینری سالم برای حمل انتخاب کنید تا گیرنده شما دردسر کمتری داشته باشد. لاینها روی خسارتهای وارده به کانتینرهایشان بسیار حساس هستند.
از پر نمودن بیش از ظرفیت کانتینرها به خصوص کانتینرهای یخچالی جدا پرهیز کنید چرا که ممکن است مجاری انتقال هوا در آنها بسته شده و کالای شما فاسد به دست گیرنده برسد.