یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها در تجارت‌های بین المللی، بازگشت ارز و تعیین روش‌های انتقال پول در صادرات است و این موضوع ارتباط بسیار نزدیکی با نظام و قوانین بانکی کشورها دارد. اما این روزها مسئله‌‌ای که ذهن اغلب تاجران ایرانی را به خود درگیر کرده، اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه ایران است. این تحریم‌ها موجب شده اکثر تاجران و به ویژه تازه کارهای عرصه تجارت‌های بین المللی، با مشکلات بسیار بیشتری دست و پنجه نرم کنند.
قوانین داخلی انتقال ارز در تجارت‌های بین المللی
همانگونه که اشاره شد در سال‌های اخیر، بزرگترین دغدغه تاجران ایرانی، نقل و انتقال پول و بازگشت ارز به کشور است. علاوه بر این، نوسانات ارزی که بارها و در بازه‌های زمانی مختلف در سال‌های اخیر به کرات شاهد آن بوده‌‌ایم، نه تنها تاجران بین المللی، که دولت و بانک مرکزی را نیز دچار مشکل می‌کند.
در همین راستا و به منظور سهولت در بازگشت ارز و انتقال پول مشتریان خارجی، قوانینی تدوین شده که عبارتند از:
- امکان ثبت ارز حاصل از صادرات به صورت اسکناس در سامانه
- امکان واریز ارز حاصل از صادرات به حساب شخصی
- امکان استفاده از پول حاصل از صادرات را به عنوان بدهی‌های ارزی در خارج از کشور
- امکان استفاده مجدد از پول حاصل از صادرات در چرخه نقل و انتقالات ارزی و واردات محصولات دیگر
در حال حاضر، تجارت و معاملات بین المللی تاجران ایرانی با کشورهای همسایه مطابق با این قوانین، به صورت مطلوب و مناسبی انجام می‌شود. اما متاسفانه تحریم‌های اقتصادی اعمال شده در سال‌های اخیر، موجب شده تاجران ایرانی در نقل و انتقالات ارزی با سایر کشورها، با مشکلات بزرگتری روبرو باشند. در این شرایط، تجارت بین المللی و بازگشت ارز، تنها با طراحی یک استراتژی تجاری قوی و انتخاب یک واسط معتبر قابل انجام است.
بیشتر بخوانید: چطور استراتژی صادرات را تعریف کنیم؟
روش‌های انتقال پول در صادرات
الف - انواع روش‌های انتقال پول در شرایطی که ریسک معامله برای فروشنده بالاتر است
در این مقاله سه روش انتقال ارز با ریسک کم برای خریدار و چهار روش انتقال ارز با ریسک کم برای فروشنده آموزش داده شده است. در ادامه با روش‌های کم ریسک انتقال پول برای خریدار با ما همراه باشید.
۱. تجارت حساب باز Open Account Trade
تجارت حساب باز که یکی از مرسوم‌ترین روش‌های انتقال پول در صادرات است، به این صورت است که کالای مورد سفارش بسته بندی شده و به گمرک مورد نظر تحویل داده می‌شود. سپس اسناد آن مستقیم به خریدار تحویل داده شده و خریدار شخصا مرسوله را از گمرک ترخیص خواهد کرد. در این روش، خریدار موظف است ظرف مدت زمان مشخص شده، وجه معامله را از حساب شخصی خود پرداخت نماید.
پر واضح است که شرط اولیه انتقال پول به این روش، اعتماد کامل بین دو طرف معامله است. اما در تجارت‌های بین المللی، فروشنده باید این اطمینان را نیز داشته باشد که بر اساس قوانین کشور خریدار، نقل و انتقال پول و ارز ممنوع نیست.
بیشتر بخوانید: انواع صادرات؛ صادرات مستقیم و غیرمستقیم
۲. برات ساده Clean Draft = Clean Bill of Exchange
یکی از اسناد مفید در نقل و انتقال پول و ارز در معاملات بین المللی، که در واقع ابزاری برای پرداخت وجه معامله است، برات نام دارد. با استفاده از این روش، شخص برات دهنده، از یکی از افرادی که به وی بدهکار است درخواست می‌کند تا مبلغی معین، معادل وجه معامله، را در سررسید مشخص به حواله کرد شخص سوم (خریدار) بپردازد.
بیشتر بخوانید: قیمت گذاری کالاهای صادراتی
بر اساس توافق بین فروشنده و خریدار، فروشنده مرسوله را حمل نموده و مدارک حمل و نقل صادرات را نیز به خریدار تحویل می‌دهد. پس از آن فروشنده بر اساس اسناد حمل و ترخیص کالا از گمرک، برات ساده‌‌ای را کشیده و از طریق بانک خود به بانک خریدار ارسال می‌کند. پس از ترخیص کالا توسط خریدار و بر اساس شرایط برات (حضوری یا مدت دار)، خریدار اقدام به قبولی نویسی و پرداخت وجه معامله خواهد کرد.
همانطور که اشاره شد این روش برای خریدار، ریسک قابل توجهی ندارد و این در حالی است که فروشنده باید ریسک قبول نشدن برات توسط خریدار را بپذیرد.
۳. برات وصولی اسنادی Documentary Collection = Documentary Bill of Exchange
این روش نیز یکی از رایج‌ترین روش‌های انتقال پول در صادرات است که به دلیل امنیت نسبتا بیشتر و هزینه پایین‌تر، مورد توجه بسیاری از تاجران قرار گرفته است. در این روش وصول وجه کالا به وسیله بانک انجام می‌شود. در واقع، فروشنده با یک دستورالعمل دقیق و واضح، وصول وجه را به بانک واگذار می‌کند. بارنامه کالا به نام بانک صادر می‌شود و بانک باید اسناد را ظهرنویسی نموده و پس از وصول وجه، اسناد کالا را به خریدار تحویل دهد.
بعضا در برخی از معاملات و صادرات پیش آمده است که خریدار، پرداخت وجه را تا زمان تحویل کالا به تعویق می‌اندازد. برای جلوگیری از چنین شرایطی، در برات دوره زمانی دقیقی تعیین می‌شود که برات گیرنده طی آن مدت اقدام به پرداخت وجه نماید.
در زمانی که صادرات با شرایط برات زمان دار و دستورالعمل اسناد حمل و نقل به صورت (DA) Delivery Document Against Acceptance باشد، بانک خریدار تنها در صورت قبول کردن خریدار مجاز به تحویل اسناد است. در این صورت خریدار می‌تواند قبل از پرداخت وجه کالا را تحویل گرفته یا اقدام به فروش آن نماید. سپس از درآمد حاصل از فروش کالا، وجه برات را در سررسید مقرر پرداخت کند.
در این روش نیز فروشنده با ریسک عدم قبول کردن برات توسط خریدار مواجه است. اما نسبت به دو روش قبلی ریسک کمتری برای فروشنده دارد. چرا که از طریق بانک ارسال شده و تنها در صورت پرداخت یا قبولی برات، اسناد کالا به خریدار تحویل داده می‌شوند.
کار با ابزارهای صادراتی، تحلیل اطلاعات تجاری، جلب اعتماد مشتریان خارجی، یافتن مشتری خارجی، فرایندهای عملیاتی صادرات
ب - انواع روش‌های انتقال پول در شرایطی که ریسک معامله برای فروشنده بالاتر است
در ادامه اکنون که با روش‌های کم ریسک انتقال ارز برای فروشنده آشنا شدید، با چهار روش دیگر که ریسک ضرر کمتری را برای خریدار دارند با ما همراه باشید.
۱. پرداخت حواله‌‌ای Full Advance Payment
این روش درست نقطه مقابل روش حساب باز است و یکی از پر ریسک‌ترین روش‌های انتقال پول در صادرات برای خریدار به شمار می‌آید. در این روش خریدار باید قبل از ارسال کالا توسط فروشنده، وجه معامله را به صورت کامل برای فروشنده حواله کند.
در این نوع معاملات و روش انتقال پول ممکن است کالا به موقع ارسال نشود یا حتی ممکن است کالایی ارسال نشده یا تنها بخشی از آن ارسال شود. حتی ممکن است فروشنده به دلیل تاخیر در ارسال کالا، درخواست افزایش قیمت کالا را داشته باشد و یا کالایی با کیفیت پایین ارسال کند.
۲. حواله کرد با ضمانت نامه بانکی Full Advance Payment by Guaranty
این روش نیز برای خریدار پر ریسک خواهد بود. در حواله کرد با ضمانت نامه بانکی از فروشنده درخواست ضمانت نامه بانکی می‌شود. فروشنده از یک بانک درخواست می‌کند تا ضمانت نامه‌‌ای به نفع خریدار صادر نماید. سپس آن را به خریدار ابلاغ کرده و در آن زمان خریدار وجه معامله را به صورت کامل برای فروشنده حواله خواهد کرد.
درست است که در این نوع معامله و روش انتقال پول، ریسک خریدار در قبال هدر نرفتن وجه معامله کمتر است. اما ریسک دیرکرد ارسال کالا و سایر مخاطرات معامله، همچنان پا برجا خواهد بود.
۳. پرداخت اعتبار اسنادی Letter of Credit = Documentary
پرداخت اعتبار اسنادی پر استفاده‌ترین روش انتقال ارز در صادرات به شمار می‌رود. در این روش، فروشنده تنها در صورتی که اسناد حمل و نقل کالا را به بانکی در کشور خود ارائه داده باشد، می‌تواند وجه معامله را دریافت کند. با این وجود، این روش نیز بیشتر منافع فروشنده را در نظر گرفته و خریدار هیچ کنترلی بر مورد معامله نخواهد داشت. در برخی مواقع حتی پیش از آنکه کالا به مقصد رسیده باشد، فروشنده مطابق با شرایط اعتبار و با ارائه اسناد، می‌تواند وجه معامله را دریافت نماید.
با پرداخت اعتبار اسنادی، بنا به درخواست خریدار، بانک متعهد می‌شود در مقابل ارائه اسناد مورد نظر و مطابق با شرایط فروشنده در مدت مشخص شده، نسبت به پرداخت وجه اقدام کند. به این ترتیب ریسک عدم پرداخت وجه از سوی خریدار یا عدم ارسال کالا از سوی فروشنده، به حداقل خواهد رسید.
در مقایسه با سایر روش‌های نقل و انتقالات ارزی، در این روش تقریبا منافع هر دو طرف معامله، یکسان در نظر گرفته شده است. اما بطور کلی، ریسک خریدار نسبت به فروشنده در این نوع معامله بالاتر است. خریدار تنها در صورتی می‌تواند از دریافت کالا اطمینان داشته باشد که شرایط محکمی برای اعتبار تنظیم کرده و بابت بازرسی کالا، هزینه‌‌ای را در نظر گرفته باشد.
از جمله مزایای انتقال پول به روش اعتبارات اسنادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مطابق با شرایط اعتبارات، فروشنده اطمینان می‌یابد وجه معامله را پس از ارائه اسناد حمل و نقل کالا، از بانک کارگزار یا تاییدکننده دریافت خواهد کرد.
- برای تحویل کالا زمان مشخصی معین خواهد شد.
- وجه معامله پس از دریافت اسناد پرداخت می‌شود.
- می‌توان تاریخ حمل و نقل و تحویل نهایی کالا را کنترل کرد.
- می‌توان از تحصیل اسناد مطابق با مفاد و شرایط موافقت نامه و قرارداد وضع شده مابین طرفین معامله، اطمینان یافت.
- می‌توان از فک مالکیت و انتقال کالا پس از پرداخت وجه به فروشنده، اطمینان داشت.
- فروشنده در قبال اعتبار گشایش یافته، می‌تواند تسهیلات بیشتری را دریافت نماید.
- در معاملات بانک متعهد می‌شود به جای فروشنده بهای معامله را پرداخت کند.
- برای اطمینان بیشتر می‌توان اسناد تکمیلی معامله را درخواست نمود.
4- پرداخت نقدی به وسیله حواله Telegraphic Transfer (T/T)
در شرایط کنونی، یکی از روش‌های مرسومی که تاجران ایرانی برای صادرات استفاده می‌کنند، روش پرداخت نقدی با حواله T/T است. در این روش ابتدا فروشنده مبلغی را به عنوان پیش پرداخت، دریافت می‌کند. میزان پیش پرداخت قانون خاصی ندارد و فروشنده طبق سلیقه خود آن را تعیین می‌نماید، اما معمولا کمتر از ۱۰ درصد و بیشتر از ۵۰ درصد کل وجه معامله نیست.
ریسک معاملات به روش T/T بسیار بالاست. چون تا زمانی که انتقال پول معامله کامل نشده، فروشنده اسناد مالکیت کالا را ارسال نخواهد کرد. در این شرایط، خریدار تمام وجه معامله را پرداخت کرده بدون اینکه کالایی دریافت کند.
روش‌های نقل و انتقالات ارزی برای صادرات در زمان تحریم
ذکر این نکته در اینجا لازم است که با توجه به محدودیت‌های وضع شده توسط بانک مرکزی ایران برای روش‌های انتقال پول در صادرات، برخی از انواع اعتبارات اسنادی در ایران غیر قابل استفاده بوده و حتی در برخی موارد نیاز به مجوز بانک مرکزی دارد.
در حال حاضر بانک‌های ایرانی شامل تحریم‌های بین المللی هستند و بازاریابی بین المللی به روش‌های مرسوم تقریبا امکان پذیر نیست. از جمله روش‌های انتقال پول در صادرات برای شرایط کنونی کشور می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- پرداخت نقدی از طریق حواله
- پرداخت وجه از طریق کارگزاری بانک‌های ایرانی در خارج از کشور
- پرداخت وجه از طریق کارگزاری بانک‌های خارجی درون کشور
- عقد قرارداد با صرافی‌ها
- عقد قرارداد با شرکت‌های حمل و نقل خارجی درون کشور
- عقد قرارداد با شرکت‌های خارجی اداری درون کشور
- پرداخت وجه از طریق بازارچه‌های مرزی
- انتقال وجه از طریق حساب در کشور سوم
- قرارداد با ایرانی‌های مقیم در خارج یا فرد معتمد خارجی در کشور مورد نظر
- افتتاح حساب به اسم شهروندان یا افراد مقیم خارج
- استفاده از کارت‌های بدهی و اعتباری خارج از کشور
- افتتاح یک شعبه در خارج از کشور
- خرید و فروش حضوری و مستقیم
در شرایط کنونی، یکی از روش‌های مرسومی که تاجران ایرانی برای صادرات استفاده می‌کنند، روش پرداخت نقدی با حواله T/T است.
جمع بندی
در نهایت و با توجه به شرایط اقتصادی حال حاضر توصیه می‌شود قبل از هر اقدامی از طریق سفارت متبوع فروشنده در ایران، یا از طریق اتاق‌های بازرگانی مشترک و صندوق‌های ضمانت، صادرات مورد نظر ارزیابی نموده و تحقیقات کاملی از بازار صادراتی انجام دهید.
مورد دیگری که می‌تواند از متضرر شدن صادرکنندگان ایرانی جلوگیری کند، استعلام خریدار از کنسولگری یا اتاق بازرگانی ایران در کشور واردکننده است. به این ترتیب از واقعی بودن شرکت وارد کننده و قانونی بودن آن اطمینان پیدا خواهید کرد. در سال‌های اخیر موارد زیادی از کلاهبرداری تحت عنوان واردات مشاهده شده، در حالی که شرکت واردکننده جعلی بوده و بعد از تحویل بار ارتباط خود را با شرکت صادرکننده قطع نمودند.
بیشتر بخوانید: پیدا کردن مشتری خارجی برای صادرات
