درخت پسته بومی منطقه خاورمیانه است و مرغوبترین نوع آن است بذر پسته کرمان میباشد. عمده صادرات پسته تازه بدون پوست در دست دو کشور ایران و ترکیه و عمده صادرات پسته تازه با پوست جهان در دست دو کشور ایران و امریکاست که البته کشور امریکا نیز از بذر پسته کرمان استفاده میکند.
امریکا همواره در تولیدات محصولات کشاورزی با اولویت قرار دادن کیفیت نسبت به کمیت توانسته با حجم تولید کمتر، ارزش صادرات بیشتری را نصیب خود کند. این امر در مورد بازار پسته تازه نیز صادق است؛ به طوری که ایران با وجود سطح زیرکشت بیشتر (۲.۵ برابر بیشتر از امریکا) نتوانسته از نظر مقدار محصول به امریکا برسد و بازدهی پسته امریکا ۲.۵ برابر از ایران بیشتر است. مصداق همین مسئله در مورد صادرات آلبالو و گیلاس نیز مشاهده میشود.
بیشتر بخوانید: صادرات گیلاس و آلبالو در ایران و جهان
درباره پسته تازه
درختان پسته به طور طبیعی یک سال بیش از مقدار متوسط و یک سال کمتر از مقدار متوسط محصول میدهند. بنابراین در نمودارهای روند تولید باید این مسئله مورد توجه قرار بگیرد.
از دیگر ویژگی درخت پسته دارا بودن نر و ماده در این گیاه است. آب و هوای مناسب رشد پسته، آب و هوای گرم و خشک با زمستانهای معتدل و خاک حاصلخیر است. در واقع با باران کم، پسته جوانه میزند.
یکی از محبوبترین واریتههای پسته در جهان، پسته کرمان است که به خاطر ترد و خندان بودن و سایز بزرگشان محبوب شده اند. در امریکا نیز عمدتاًً از بذر پسته کرمان استفاده میشود.
در سیستم بین المللی برای دسته بندی پسته خام، آنها را به دو دسته با پوست (با HS کد ۰۸۲۵۱) و بدون پوست (با HS کد ۰۸۲۵۲) تفکیک میکنند.
تجارت پسته تازه در جهان
همان طور که گفته شد، ایران و امریکا بزرگترین تولیدکنندگان پسته در جهان هستند و بعد از آنها چین با برنامهریزیهای بلندمدت در تلاش است که بازدهی محصول خود را افزایش داده و خود را به صدر جدول برساند.
ایران ۴۱۱۴۳۲ هکتار زمین زیر کشت پسته دارد که از این مقدار، ۳۳۷۸۱۵ تن محصول برداشت میکند. این در حالی است که امریکا تنها با ۱۱۶۹۵۰ هکتار زمین کشت پسته توانسته تقریبا همین مقدار محصول (۳۳۵۶۶۰ تن) برداشت کند. این مسئله به خوبی نشان میهد تا چه میزان استفاده از روشهای نوین کشاورزی میتواند در کسب نتایج بهتر موثر باشد.
سالانه مبادلات پسته خام بدون پوست در جهان، مبالغی در حدود ۵۰۰ هزار دلار و تجارت پسته خام با پوست مبلغی بین ۲.۵ الی ۳ میلیارد دلار بین کشورها رد و بدل میکند.
صادرات پسته تازه با پوست
در این میان، بزرگترین صادرکنندگان پسته خام با پوست به ترتیب عبارتند از امریکا با سهم ۵۵.۱٪ از بازارهای جهانی و ایران که ۲۵.۹٪ از بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده. مابقی ۲۰٪ سهم بازار در دست کشورهای هنگ کنگ، امارات، هلند، ترکیه و چند کشور دیگر است.
بزرگترین خریداران پسته خام با پوست در جهان نیز به ترتیب عبارتند از کشورهای چین، آلمان، اسپانیا، هنگ کنگ، ایتالیا و هند.
صادرات پسته تازه بدون پوست
در صادرات پسته خام بدون پوست، ایران موفق شده از بقیه کشورهای جهان پیشی گرفته و ۳۱.۸٪ از سهم بازارهای جهانی را به خود اختصاص دهد. بعد از ایران، بزرگترین صادرکنندگان پسته خام بدون پوست به ترتیب عبارتند از ترکیه، امریکا و آلمان.
بزرگترین واردکنندگان پسته خام بدون پوست نیز طبق آمار سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۲۰ به ترتب عبارتند از آلمان، ایتالیا، هند و ترکیه.
البته تفسیر تنها همین چند آمار و داده ساده میتواند دنیایی از اطلاعات در خود داشته باشد. برای مثال اینکه دو کشور آلمان و ترکیه را هم در فهرست واردکنندگان و هم در فهرست صادرکنندگان مشاهده میکنیم آنها را در زمره re-exporterها قرار خواهد داد.
Re-exporterها کشورهایی هستند که علاوه بر تولید یا واردات یک محصول، آن را صادر نیز میکنند. به عبارت دیگر این کشورها تنها مبدا و ارسالکننده محصول به سایر کشورها نبوده و به نوعی محل گذار محصول به کشورهای دیگر به حساب میآیند.
البته ترکیه چهارمین تولیدکننده پسته در جهان محسوب میشود؛ اما نام آلمان جزء کشورهای تولیدکننده بزرگ پسته به چشم نمیخورد. به همین دلیل شاید بتوان آن را جزء کشورهایی دانست که پسته را خریداری کرده و بعد از بسته بندی و فراوری، مجددا وارد بازار میکنند. این مسئله قطعا نیاز به تحقیقات بیشتر دارد و نمیتوان تنها با تکیه بر همین آمار ساده نظر قطعی ارائه داد.
صادرات پسته خام در ایران
ایران در طول سالهای ۲۰۱۲ الی ۲۰۱۹ سطح زیر کشت پسته را افزایش داده؛ به طوری که از ۲۹۵ هزار هکتار در سال ۲۰۱۲ به ۴۱۱ هزار هکتار در سال ۲۰۱۹ رسیده است. این مسئله بر افزایش تولید نیز تأثیرگذار بوده و تولید را طی این سالها از ۱۸۳ هزار تن به ۳۳۸ هزار تن رسانیده است.
البته برای تحلیل بهتر این آمار و ارقام باید دو عامل را در نظر داشت که یکی بازدهی تولید و دیگری سهم تولید کشور از کل تولید جهان است. بازدهی تولید نشان میدهد با توجه به تناوبی بودن باردهی پسته، آن سال جزء سالهای پربازده بوده یا کم بازده. سهم تولید کشور از کل تولید جهان نیز میتواند جایگاه کشورمان را در کل جهان مشخص کند. اینکه با توجه به مشکلات اقتصادی، شرایط آب و هوایی و… تولید کشورمان در چه جایگاهی قرار داشته است.
برای درک بهتر اعداد جدول بالا، حجم تولید پسته خام ایران را در قالب یک نمودار برایتان مشخص کردهایم:
مقصد پستههای با پوست ایران عمدتا هنگ کنگ، چین، آلمان، روسیه، امارات، اسپانیا، هند، ترکیه و لبنان هستند. واردکنندگان پسته بدون پوست از ایران نیز عبارتند از آلمان، هند، ایتالیا، امارات، لبنان، فرانسه و ترکیه. در واقع با توجه به علاقه آلمان به خرید پسته ایران از هر دو نوع بدون پوست و با پوست، مهمترین مقصد تجاری پستههای ایران محسوب میشود.
جمع بندی
بدون شک توان ایران هم از نظر تولید پسته و هم از نظر صادرات آن بسیار بیش از چیزی است که امروز با آن رو به روست.
این را میتوان از مساحت زیر کشت آمریکا و برداشت محصول این کشور متوجه شد. به علاوه، با وجود مرغوب بودن بذر پسته کرمان و مناسب بودن آب و هوای ایران برای رشد پسته، ایران میتواند به راحتی با تقویت روابط خود با همسایگان و به کارگیری مناسبات سیاسی، شرکای تجاری و بازارهای تشنه این محصول را نسبت به خرید پسته ایرانی، سوغاتی معروف ایران، ترغیب نماید.
کافی است کشاورزان کمی به دانش نوین اعتماد کرده و خود را با تغییرات روز دنیا وفق دهند و بازرگانان نیز با استفاده از مشاوره کارشناسان مجرب، خود را مسلح به ابزار و ترفندهای بازاریابی حرفهای نمایند. به امید اینکه همگی دست در دست هم به رشد اقتصادی کشور عزیزمان کمک کنیم.
