کشور آذربایجان تا قبل از قرارداد ترکمانچای از شهرهای ایران به شمار میآمد. از همین رو شباهتهای فرهنگی میان این دو کشور دور از ذهن نیست. تجارت میان کشورهایی که از نظر فرهنگی یا جغرافیایی به یکدیگر نزدیک هستند به دلایلی چون اشتراکات و تفاهمهایی که مردم آنها با هم دارند و حمل و نقل سادهتر کالا سهل الوصولتر خواهد بود. صادرات به آذربایجان نیز برای ما ایرانیها در همین دسته قرار میگیرد.
| واحد پول | منات یا مانات (AZN) |
| جمعیت | ۱۰۱۷۳۷۲۸ |
| کد بین المللی | تلفن +۹۹۴ |
| اختلاف زمانی با ایران | نیم ساعت جلوتر |
| شهرهای مهم | باکو (پایتخت و بندر اصلی)، شیروان، نخجوان، گنجه |
| زبان | ترکی آذری (زبان رسمی) + روسی، ارمنی، کردی، تالشی، یهودی، لزگی |
| مذهب | اسلام (اکثریت) + مسیحی، یهودی |
| نوع حکومت | جمهوری سکولار |
این کشور از سال ۲۰۰۱ به عضویت شورای اروپا درآمد، ولی همچنان برای پیوستن به اتحادیه اروپا در حال تلاش است. از سایر توافقات اقتصادی آن میتوان به توافقنامه تعرفه و تجارت (گات) و امضای توافقنامههایی در جهت آزادسازی تجارت با کشورهای مشترک المنافع اشاره کرد.
اگر قصد صادرات به آذربایجان را داشته باشید، بررسی توافقنامههای اقتصادی و به طور کلی وضعیت اقتصادی این کشور، روندی که برای تجارت با کشورهای دیگر پیش گرفته، کشورهایی که از آنها واردات دارد و کالاهای مورد نیاز آن از ضروریات شروع یا توسعه کار صادرات خواهد بود.
وضعیت اقتصادی جمهوری آذربایجان
با وجود تمام تلاشهایی که آذربایجان برای پیوستن به اتحادیه اروپا داشته است، رشد اقتصادی پرفراز و نشیبی را تجربه کرده. شاخص رشد اقتصادی هر کشور نشان دهنده افزایش تولید و درآمد سرانه مردم آن کشور است. در نمودار زیر روند رشد اقتصادی آذربایجان از سالهای گذشته تا امروز و پیش بینی این رشد طی ۵ سال آینده را مشاهده میکنید.
همان طور که نمودار نشان میدهد، آذربایجان از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ نتوانسته رشد اقتصادی باثباتی داشته باشد و هر دو، سه یا چهار سال یک بار این رشد از مثبت به منفی و از منفی به مثبت تغییر جهت داده است. با این وجود پیش بینی میشد از این به بعد روند پایدار و باثباتی را تجربه کند.
البته از نظر نرخ تورم، این کشور بعد از تجربه یک صعود شدید در سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ اقدام به اجرای تدابیری در جهت بهبود شرایط نموده و در نتیجه آن توانست نرخ تورم را در سال ۲۰۱۸ به نرخ معمول قبل رسانده و از آن پس نیز در همان مقدار ثابت حفظ کند.
علاوه بر شاخص رشد اقتصادی و نرخ تورم، یک سری شاخصها برای سهولت کار صنایع مختلف و کسب و کارها به وجود آمده که نشان میدهد یک کشور تا چه حد زمینه شروع کسب و کارهای جدید را فراهم آورده است. این شاخصها معیارهایی چون تجارت فرامرزی، حمایت از سرمایه گذاران، ارائه مجوز ساخت و… را دربرمیگیرد که همه در جدول زیر به صورت مقایسه بین دو کشور ایران و آذربایجان قابل مشاهدهاند.
| مؤلفهها | رتبه آذربایجان | رتبه ایران |
|---|---|---|
| شروع کسب و کار | 9 | 178 |
| دریافت مجوزهای ساخت | 59 | 73 |
| دریافت برق | 80 | 113 |
| ثبت مالکیت | 44 | 70 |
| دریافت اعتبار | 1 | 104 |
| حمایت از سرمایهگذاران خرد | 105 | 128 |
| پرداخت مالیات | 40 | 144 |
| تجارت فرامرزی | 83 | 123 |
| حل و فصل ورشکستگی | 47 | 133 |
همان طور که مشاهده میکنید شروع کسب و کار در آذربایجان طرفداران چندانی ندارد و اگر به مؤلفههای جدول نگاهی بیندازید خواهید دید که احتمالا علت آن دشوار بودن و ریسک بالای شروع یک کار جدید در این کشور است.
فعالیتهای اقتصادی مردم آذربایجان
از میان شرکتهای ثبت شده در آذربایجان، حدود ۳۵٪ آنها به امور خدماتی مانند بانکداری، املاک و ساخت و ساز اشتغال دارند. کارخانههای تولیدکننده داخل این کشور نیز توانستهاند حدود ۵۲ در تولید ناخالص داخلی سهم داشته باشند. اکثر این کارخانهها مربوط به محصولات نفتی و مشتقات آن بوده و برخی نیز مربوط به صنعت پنبه و صنایع غذایی هستند. ۵٪ دیگر از تولید ناخالص داخلی نیز سهم محصولات کشاورزی است که عمدتا شامل گندم، جو، ذرت، میوههای مختلف، سیب زمینی، پنبه، چای، ابریشم و تنباکو میشود.
حدود ۵۰٪ از جمعیت مردم آذربایجان در سن کار و فعالیت قرار دارند که از این میان حدود ۵.۵٪ بیکار هستند. نرخ بیکاری در این کشور همواره مقداری نسبتا ثابت بوده و در طول سالهای ۲۰۱۱ تا کنون تغییر چندانی نداشته است.
کار با ابزارهای صادراتی، تحلیل اطلاعات تجاری، جلب اعتماد مشتریان خارجی، یافتن مشتری خارجی، فرایندهای عملیاتی صادرات
برنامههای آینده دولت آذربایجان برای رشد اقتصادی
دولت نیز برای بهبود شرایط، برنامههایی را در نظر گرفته و تسهیلاتی اندیشیده است. یکی از برنامههای دولت آذربایجان گسترش بخش صنایع غیرنفتی است تا به این وسیله کارخانهها و تولیدکنندههای محصولات غیرنفتی سهم بزرگتری در تولید ناخالص داخلی ایفا کنند. به علاوه، قرار است کشاورزان بتوانند محصولات خود را به زودی در پلتفرم آنلاینی که دولت ایجاد خواهد کرد به فروش برسانند. هم چنین با امضای توافقنامهای میان کشورهای آذربایجان و ازبکستان برای پرورش راهنماهای گردشگری مطابق با استانداردهای بین المللی، انتظار میرود صادرات توریسم – که نوعی از صادرات به شمار میرود – نیز در این کشور رونق بیشتری نسبت به گذشته بیابد.
آمار واردات و صادرات به آذربایجان
تراز تجاری آذربایجان همواره مثبت و رو به کاهش بوده و به این معنی است که با گذر زمان مقدار واردات نسبت به سالهای گذشته افزایش یافته؛ هرچند هنوز از مقدار صادرات کمتر است.
خدمات و کالاهای وارداتی به آذربایجان
بیشترین مبلغی که کشور آذربایجان در سال ۲۰۲۰ در بخش واردات کالا صرف کرده به واردات راکتورهای هستهای و متعلقات مربوط به آن اختصاص یافته. وسایل برقی، وسایل حمل و نقل، قطعات آهن و فولاد، محصولات دارویی، غلات، پلاستیک و سوختهای معدنی به ترتیب در جایگاههای بعدی قرار میگیرند. در ضمن روند صادرات تمام این محصولات به آذربایجان صعودی است؛ به عبارت دیگر، نیاز این کشور به محصولات یاد شده رو به افزایش است.
از میان این محصولات، تنها تراز تجاری سوختهای معدنی و مشتقات آن مثبت بوده و رقم بالای ۱۱ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار را به خود اختصاص داده است. این رقم نشان میدهد جمهوری آذربایجان مقداری بسیاری بیشتر از آنچه از این محصول وارد کرده را به کشورهای دیگر صادر کرده است. به عبارت دیگر این کشور این محصولات را به صورت خام وارد کرده و بعد از فراوری به سایر نقاط جهان صادر میکند. همین مسئله – البته با ارقامی بسیار پایینتر – در مورد میوه و خشکبار نیز صادق است.
واردات خدمات به این کشور بیشتر شامل خدمات تبلیغات و بازاریابی میشود. جمهوری آذربایجان در سال ۲۰۱۶ حدود ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار صرف دریافت خدمات تبلیغاتی از کشورهای دیگر کرده است که البته با گذشت زمان این مبلغ به حدود ۵ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت. بعد از آن، خدمات حمل و نقل قرار میگیرد که در سال ۲۰۲۰ حدود ۱ میلیون دلار را به خود اختصاص داده است. البته تغییرات دریافت خدمات حمل و نقلی آذربایجان در طول سالهای ۲۰۱۶ الی ۲۰۲۰ برخلاف خدمات تبلیغاتی، به صورت صعودی بوده است. خدمات ساخت و ساز، گردشگری، بیمه، خدمات اطلاعاتی و مخابراتی و خدمات دولتی نیز به ترتیب بعد از آن قرار میگیرند.
کشورهای واردکننده به آذربایجان
در این میان بیشترین واردات به آذربایجان را کشور روسیه داشته. این کشور در سال ۲۰۲۰ حدود ۲ میلیارد دلار صادرات به آذربایجان داشته که با توجه به همسایگی و تشابهات فرهنگی میان دو کشور چندان هم دور از انتظار نیست.
کشورهای ترکیه و چین نیز هر کدام با حدود ۱ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار، به ترتیب در رتبههای دوم و سوم صادرات به آذربایجان قرار دارند.
در درجات بعدی به ترتیب میتوان به امریکا، آلمان، فرانسه، اوکراین و ایتالیا اشاره کرد. این کشورها در سال گذشته حدود ۴۰۰ الی ۶۰۰ میلیون صادرات به جمهوری آذربایجان داشته اند. ایران نیز با صادرات حدود ۳۰۰ میلیون دلار به آذربایجان در جایگاه بعد از ایتالیا قرار دارد. (منبع آمار: سایت trademap)
روابط تجاری ایران و آذربایجان
در حال حاضر سهم ایران از کل بازار وارداتی آذربایجان ۲.۸٪ است.
رشد صادرات ایران به آذربایجان بین سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ به طور متوسط ۱۹٪ بوده که در سال ۲۰۲۰ با افت ناگهانی شدیدی به ۳۴٪- رسیده است. البته میتوان این افت را ناشی از محدودیتها و مشکلات کرونایی دانست و آن را تا حدی عادی تلقی کرد. کمااینکه در این سال حتی رشد صادرات کشور روسیه نیز به آذربایجان ٪۱۴- بوده و در واقع صادرات و واردات بین تمام کشورها با اختلالاتی همراه شد.
حتی در مقایسه بین «صادرات ایران به آذربایجان» و «واردات ایران از آذربایجان» نیز همواره طی ۱۰ سال اخیر، صادرات به آذربایجان بیشتر از مقدار واردات از آن بوده و به عبارتی تراز تجاری مثبت بوده است.
ارزش کالاهایی که در سال ۲۰۲۰ از ایران به آذربایجان صادر شده بیش از 300 میلیون دلار است که اکثر آن را مصنوعات پلاستیکی تشکیل داده اند. بعد از آن به ترتیب بیشترین کالاهایی که از ایران به آذربایجان صادر شدهاند از نظر ارزش عبارتند از:
- مصنوعات پلاستیکی
- سبزیجات خوراکی
- محصولات سرامیکی
- میوه و خشکبار خوراکی
- شیشه و ظروف شیشهای
- وسایل نقلیه (به جز خط آهن و تراموا)
- آهن آلات و فولاد
- سنگ، گچ، سیمان، آزبست، میکا و مواد مشابه
- و…
اگر به جدولی که فایل آن برای دانلود قرار داده شده دقت نمایید، متوجه خواهید شد که از میان کالاهایی که بیشتری صادرات را به آذربایجان داشتهاند، وسایل نقلیه بیشترین رشد سالانه را داشته و این به معنای نیاز رو به رشد آذربایجان به این کالا و توانایی تأمین آن از سوی ایران است. رشد سالانه صادرات فولاد و آهن در رتبه دوم و سنگ، سیمان، گچ، آزبست، میکا و مواد مشابه نیز در رتبه سوم قرار میگیرند. البته کالاهایی چون پوشاک، مصنوعات مسی و مصنوعات چوبی نیز با اینکه طی سالهای اخیر نتوانستهاند با دیگر محصولات رقابت کنند، اما نسبت به ارزش صادر شده در سالهای قبل رشد چمشگیری داشتهاند و پتانسیل قرار گرفتن در این فهرست را طی سالهای آتی خواهند داشت.
پتانسیلهای صادرات به آذربایجان
علاوه بر محصولاتی که رشد سالانه صادرات آنها به آذربایجان مثبت و رقم قابل توجهی بوده، برخی خدمات نیز از پتانسیل خوبی برای رشد و بهره برداری در جمهوری آذربایجان برخوردارند. با توجه به تلاش دولت آذربایجان برای رشد اقتصادی مطلوب و رسیدن به معیارهای لازم برای پیوستن به اتحادیه اروپا، این کشور هیچ کمکی را از جانب دوستان خود رد نخواهد کرد. به ویژه در بندر اَلَت فرصتهای بسیار خوبی برای سرمایه گذاری در برخی بخشها در اختیار شرکتهای خارجی قرار داده که از آن میان میتوان به شرکتهای خدماتی زیر اشاره کرد:
- شرکتهای ارائه دهنده خدمات فنی در زمینه انرژی و هیدروکربن
- شرکتهای ارائه دهنده خدمات کشاورزی مانند تولید تجهیزات کشاورزی، کود، سم، بذر و…
- شرکتهای ارائه دهنده خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات
- شرکتهای ارائه دهنده خدمات حمل و نقل
- شرکتهای ارائه دهنده خدمات گردشگری
کشور آذربایجان پتانسیل خوبی برای گردشگری دارد که متأسفانه از آن به خوبی استفاده نشده است. این کشور با دارا بودن آب و هوای متنوع، بخشهای کوهستانی، چشمههای نمکی و آبگرم یک مقصد عالی برای طبیعت گردی محسوب میشود. کما اینکه در سال ۲۰۱۹ (قبل از همه گیری کرونا) حدود ۳ میلیون گردشگر به این کشور وارد شدهاند که نسبت به سال قبل ۱۱٪ رشد داشته و نشان دهنده پتانسیل بالای این کشور برای رونق صنعت گردشگری و توریسم است.
چالشهای صادرات به آذربایجان
هر کشوری برای تجارت و انجام فعالیتهای اقتصادی قوانین مخصوص به خود را دارد که باعث میشود تاجران به منظور پیشگیری از بروز هرگونه مشکل یا کلاهبرداری احتمالی، برای ورود به بازارهای خارجی نیاز به اطلاعات کاملی از قوانین حقوقی داشته باشند. البته علاوه بر قوانین حقوقی، اطلاع از قوانین مرتبط با تولید و فروش هر محصول مانند استانداردها، بسته بندی، مجوزها و… نیز ضرورت دارد. برای مثال صادرات دارو به کشور آذربایجان به دلیل دردسرهای اخذ مجوز با مشکلاتی همراه خواهد بود.
یکی دیگر از مشکلاتی که صادرکنندگان ایرانی معمولا در تجارتهای خارجی با آن مواجهاند، تحریمها، مشکل در دریافت پول و مسائل ارزی است. برای همکاری با شرکتهای جمهوری آذربایجان نیز باید حوالههای بانکی را به صورت غیرمستقیم مثلا از طریق ترکیه یا امارات ارسال کرد. ضمن اینکه امکان تسویه حساب ریالی با این طرف آذری وجود ندارد.
چالش دیگر صادرات به آذربایجان نبود رایزن اقتصادی در سفارتخانه ایرانی است که کار صادرات را کمی پیچیده خواهد کرد.
البته در همکاری با این کشور باید تعرفههای گمرکی بالای آن را هم در نظر بگیرید.
جدا از همه اینها، خوشبختانه چنانچه با مردم آذربایجان روابط دوستانه و رو در رو برقرار کنید به راحتی میتوانید بعد از طی یک مدت زمان مشخص اعتماد ایشان را جلب نمایید.
توجه داشته باشید که شرکتهای این کشور به تأخیر در پاسخگویی شهره اند. پس صبور باشید و زود ناامید نشوید. به خصوص اگر به زبانهای آذری یا روسی مسلط باشید، بدون شک راحتتر میتوانید با آنها ارتباط برقرار نمایید.
جمع بندی
سابقه مشارکتهای تجاری و تشابهات فرهنگی، دینی و البته زبانی که مردم آذربایجان با ایرانیان و آذری زبانهای ایرانی دارند و البته خوی مهمان نوازی و صمیمانه مردم این کشور، صادرات به آذربایجان را برای ایرانیان تسهیل کرده است. اما در هر حال برای فراهم کردن یک کسب و کار موفق و پایدار لازم است تا از همه لحاظ تحقیقات و ملاحظات کافی صورت پذیرد، روندهای عرضه و تقاضا برای محصول مورد نظر، مجوزهای لازم، استانداردهای کالا و بسته بندی و از همه مهمتر تاکتیکهای بازاریابی صادراتی منحصر به فرد با توجه به فرهنگ، زبان و عادات خرید مردم بازار هدف باید مورد بررسی قرار بگیرند. که در این راستا نیز میتوانید از شرکتهای مشاوره صادراتی کمک بگیرید.
5 پاسخ
آذربایجان واقعا یک کشور رو به رشد هست. باید نگاهی ویژه بهش داشت البته اگر تنش ها بگذارند.
“ارزش کالاهایی که در سال ۲۰۲۰ از ایران به آذربایجان صادر شده ۳۰۰ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار است”
از درست بودن این رقم مطمئن هستید واقعاً؟!
غیر ممکنه چنین رقمی
سلام فرهاد عزیز،
تو متن اینطور اومده: «ایران نیز با صادرات حدود ۳۰۰ میلیون دلار به آذربایجان در جایگاه بعد از ایتالیا قرار دارد. (منبع آمار: سایت trademap)»
300 میلیون هست نه 300 میلیارد.
ممنون بابت مقاله خوب و کاملتون، ممنون میشم اگر برای صادرات محصولات کشاورزی به روسیه هم اطلاعاتی رو منتشر کنید.
خوشحالیم که مقاله براتون مفید بوده، حتما یک مقاله کامل در رابطه با صادرات به روسیه هم خواهیم نوشت.