مشتریان هدف در گردشگری سلامت که به نامهای گردشگری پزشکی، گردشگری درمانی یا توریسم درمانی نیز شناخته میشود توریستها یا مردمی هستند که با هدف دریافت خدمات درمانی به یک کشور دیگر سفر میکنند. برای مثال ممکن است مردمی از یک کشور در حال توسعه برای دسترسی به خدمات درمانی پیشرفتهتر به کشوری توسعه یافته سفر کنند؛ اما گاهی نیز مردم کشورهای توسعه یافته برای دریافت خدمات درمانی ارزان یا دسترسی به نوعی از خدمات درمانی تخصصی که یک کشور در آن توانسته شهرت خوبی کسب کند به کشورهای در حال توسعه بروند.
قاعدتا با ظهور این نیاز جهانی، شرکتهایی در سراسر دنیا به وجود آمدند تا علاوه بر پاسخگویی به اهداف درمانی مشتریان خارجی، ایشان را با اماکن تاریخی یا جذابیتهای طبیعی و فرهنگی زیبای کشورشان آشنا کرده و به این ترتیب خاطره خوبی از یک سفر نه چندان مطلوب برای مشتریانشان بسازند.
بیشترین خدمات درمانی که بیماران را مجاب به سفر بین کشورها میکند جراحیهای زیبایی، درمان ناباروری، پیوند عضو، درمان سرطان و سایر انواع جراحیهاست.
البته باید توجه داشت، از آن جهت که مشتریان ارائه دهندگان خدمات گردشگری سلامت عموما بیماران و همراهانشان هستند، این کار ظرافتهای خاص خود را میطلبد. فراهم کردن رفاه بیمار، مراقبت از وی و داشتن شرایط مراقبتهای ویژه و… از الزامات این کار است.
خدمات گردشگری پزشکی شامل چه خدماتی میشود؟
بدون شک در ارائه خدمات گردشگری سلامت، مسائل مرتبط با توریسم و گردشگری در درجه دوم اهمیت قرار میگیرند و توجه به وضعیت پزشکی توریست و رسیدگی به امور درمانی وی باید اولویت تیم شما باشد. در همین راستا ارائه مشاوره برای انتخاب پزشک و بیمارستان مناسب به مشتریان – قبل از اینکه به ایران برسند – و پیگیری امور جهت رزرو روز جراحی در صورت نیاز یا برقراری رابطه با پزشک و نشان دادن نتایج آزمایشات و تصاویر پزشکی برای تشخیص بهتر و تعیین روند درمان ضرورت خواهد داشت.
خدمات پزشکی / طب سنتی / طبیعت درمانی
برخی بیماران خارجی با هدف برخورداری از طب سنتی ایرانی به ایران سفر میکنند. بنابراین شما باید در فهرست خدماتی که ارائه میدهید، روابطی نیز با ارائه دهندگان خدمات طب سنتی داشته باشید تا در صورت نیاز بتوانید پاسخگوی مشتریانتان باشید.
به علاوه ایران به داشتن چشمههای آب گرم و معدنی درمانی شهرت دارد. سال هاست که این چشمههای درمانگر پای توریستهای خارجی را با هدف مداوا به ایران باز میکنند. فهرستی از این چشمهها و غارهای دارای آبهای درمانی تهیه کنید و به مشتریان خود پیشنهاد کنید.
تدارک بلیط رفت و برگشت، محل اقامت و سرگرمی
یکی از جذابیتهای سفر با تورهای گردشگری این است که هیچ کاری بر عهده مسافر نیست. از تهیه بلیط رفت و برگشت گرفته تا محل اقامت، غذا و گشت و گذارهایی که در محل اقامت خواهیم داشت.
ارائه دهندگان خدمات توریسم درمانی باید به خاطر داشته باشند که این تور یک تور معمولی نیست؛ بلیطهایی که تهیه میشوند باید با توجه به شرایط فیزیکی مشتریان و مناسب حال ایشان باشد.
محل اقامت نیز بهتر است نزدیک مراکز درمانی در نظر گرفته شود تا در صورت نیاز مشکلی نباشد. نیازی به ذکر نیست که سرگرمیها و گشت و گذارها نیز نباید پیاده رویهای خسته کننده و طولانی در طبیعت را شامل شوند. در تمام موارد باید وضعیت جسمی مشتریان خود را در اولویت قرار دهید.
چالشهای توریسم درمانی
همان طور که گفته شده، ارائه خدمات توریسم درمانی با چالشها یا به عبارت بهتر با خطراتی همراه خواهد بود. پیچیدگی این خطرات به مسافتی که مشتریان از مبدا تا کشور شما طی میکنند، امکانات مجموعه پزشکی و شرایط فیزیکی مشتریانتان بستگی خواهد داشت. توجه داشته باشید که مشتریان شما در توریسم درمانی، توریستهایی هستند که معمولا از قبل با یک بیماری همراه هستند یا طی سفر قرار است یک عمل جراحی داشته باشند و شما باید شرایط رفاه و آسایش ایشان را فراهم نمایید.
مراقبتهای بعد از عمل
تمام عملهای جراحی با یک سری خطرات همراه هستند. به خصوص وقتی عمل جراحی در یک کشور دیگر انجام میشود و بیمار در منزل خودش سکونت ندارد، این وظیفه شرکت ارائه دهنده خدمات گردشگری است که به خوبی در برابر آلودگیها از بیمار مراقبت کند.
جلب رضایت مشتریان بیمار و با سطح توقعات بالا
توصیه ما همواره این است که به ذائقه و عادات مشتریان خود توجه داشته باشید. ممکن است مشتریانی از کشورهای توسعه یافته برای دریافت خدمات جراحی زیبایی ارزان قیمت به کشور ما مراجعه کنند. این افراد در کشور خود از خدمات پزشکی سطح بالایی برخوردار میشدند و مسلما ذائقه ایشان به مراقیتهای کافی و با کیفیت عادت دارد. همین امکانات را در تور خود برای ایشان فراهم کنید تا در پایان سفر مشتریانی راضی داشته باشید.
نیاز به مترجم
ممکن است بیماران به زبان کشور ما مسلط نباشند و نیاز به مترجم همراه برای انجام امور پزشکی خود داشته باشند. این مترجم باید با اصطلاحات پزشکی آشنا بوده و بتواند به خوبی پیام پزشک را به بیمار منتقل نماید.
خدمات گردشگری سلامت شامل:
- تدارک بلیط رفت و برگشت
- تدارک محل اقامت مشتریان
- تدارک تورهای گردشگری
- طبیعت گردی
- آثار باستانی
- گردش در شهر
- تسهیل ارتباطات میان پزشک و بیمار قبل از حضور بیمار در کشور
- تدارک خدمات پزشکی مورد نیاز
- پزشک متخصص
- طب سنتی
- چشمههای آب گرم
- تدارک مترجم همراه
مقایسه گردشگری سلامت در ایران و سایر کشورها
توریستهایی که با اهداف درمانی به ایران سفر میکنند معمولا به خاطر قیمتهای پایین و برای دریافت خدمات جراحی پلاستیک و زیبایی، درمان ناباروری و خدمات دندانپزشکی و دندانسازی بوده است.
در سال ۲۰۱۲، ۳۰ هزار نفر برای دریافت خدمات گردشگری درمانی به ایران سفر کردند.
طی یک تحقیق علمی که در سال ۲۰۲۰ انجام شده و مجله Health Scope به چاپ رسیده، به مقایسه خدمات گردشگری سلامت در ایران و سایر کشورها پرداخته است. در این تحقیق، آمار مربوط به وزارت بهداشت شش کشور منتخب از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰ مورد بررسی قرار گرفته تا تفاوتهای اساسی میان خدمات گردشگری سلامت ایران و آن کشورها مشخص شوند. در نهایت مشخص شد این تفاوتها در ساختار سازمانی بزرگان صنعت گردشگری نهفته است. به طوری که همین تفاوتها باعث شده تا از میان کشورهای مورد بررسی، کاستاریکا با کسب بهترین رتبه در جایگاه ۷ قرار بگیرد و بعد از آن به ترتیب سنگاپور با رتبه ۱۵، ترکیه ۲۷، اردن ۳۵، امارات متحده عربی و ایران ۴۱ قرار گرفتند. همان طور که مشاهده میکنید کشورهای مورد بررسی عموما کشورهای همسایه یا از لحاظ فرهنگی نزدیک به ایران هستند که مقایسه عادلانه و قابل بررسی تلقی شود. از سوی دیگر از میان این کشورها، سنگاپور دارای پیشینه تاریخی خوبی در صنعت گردشگری درمانی است و میتواند الگوی مناسبی برای پیشرفت کشورهای مشابه باشد.
مقایسه ایران و سایر کشورها از نظر گردشگران و بیمارستانها
در میان شش کشور منتخب، ترکیه با ۴۲ بیمارستان دارای استاندارادهای بین المللی توانسته جایگاه اول را کسب نماید. متاسفانه در ایران هیچ بیمارستانی موفق به کسب استانداردهای بین المللی JCI نشده است.
نقش بخش خصوصی در ترکیه ۹۰٪، در سنگاپور ۷۰٪ و در اردن ۶۰٪ است.
همچنین اردن در این میان بیشترین تعداد پزشک عمومی را دارد (۲۵.۶ پزشک عمومی به ازای هر ۱۰ هزار نفر) در حالی که در ایران تعداد پزشکان عمومی نسبت به سایر کشورهای تحت آزمایش کمترین تعداد بوده است (۸.۹ پزشک عمومی به ازای هر ۱۰ هزار نفر جمعیت). از نظر تعداد پرستار نیز امارات متحده عربی بیشترین (۴۰.۹) و ایران کمترین تعداد را دارا هستند.
| کشور | بیمارستان و کلینیک دارای استاندارد بینالمللی | درصد مراقبتهای پزشکی ارائه شده به گردشگران پزشکی: 1.بیمارستان دولتی 2.بیمارستان خصوصی | مزیتهای رقابتی اصلی در گردشگری درمانی | چالش اصلی | برند درمانی | تعداد تخت به ازای هر 10 هزار نفر جمعیت | 1.سرانه پزشک 2.سرانه پرستار (به ازای 10000 نفر جمعیت) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سنگاپور | 21 | 30.70 | خدمات بهداشتی با کیفیت بالا (جراحی پیچیده)، زیرساختهای پزشکی پیشرفته و پذیرش بیمه بینالمللی | هزینه بالای مراقبتهای بهداشتی و وابستگی شدید به منابع انسانی خارجی | استفاده از سلولهای بنیادی در درمان بیماریهای پیوندی | 24 (2015) | 19.5:28 |
| ترکیه | 48 | 10.90 | هزینههای مناسب مراقبتهای بهداشتی، کادر پزشکی مسلط به زبان انگلیسی، هتلهای 5 ستاره در مجاورت بیمارستان ا و پذیرش بیمه بینالمللی | امنیت پایین در شهرهای توریستی ترکیه طی سالهای اخیر | سرطانشناسی، جراحی قلب و عروق، ارتوپدی درمانی، آسیب شناسی، جراحی پلاستیک، ناباروری، همودیالیز، درمانهای دهان و دندان و خدمات دندانپزشکی | 27 (2013) | 17:18 |
| کاستاریکا | 3 | اطلاعات در دست نیست | امکانات خصوصی پیشرفته برای خدمات بهداشتی، دسترسی آسان، هزینههای مراقبتهای بهداشتی و گردشگری بسیار کمتر از آمریکای شمالی و پذیرش بیمه بینالمللی | خدمات دندانپزشکی و جراحی دهان و دندان | 12 (2015) | 11.1:19 | |
| اردن | 10 | 40.60 | هزینههای پایین پزشکی، پزشکان ماهر و پذیرش بیمه بینالمللی | جراحی معده، جراحی زیبایی، معاینه چشم، جراحی قلب و معاینات معمول | 14 (2015) | 25.6:40.5 | |
| ایالات متحده عربی | 38 | اطلاعات در دست نیست | کیفیت بالای مراقبتهای بهداشتی، نسبت بالای پزشک به بیمار، امنیت بالا و پذیرش بیمه بینالمللی | وابستگی شدید به منابع انسانی متخصص خارجی | جراحی زیبایی | 11.5 (2013) | 19.3:40.9 |
| ایران | 0 | اطلاعات در دست نیست | هزینههای پایین پزشکی و پزشکان ماهر | عدم هماهنگی بین سازمانهای ذینفع، عدم تأمین برخی زیرساختهای لازم (حمل و نقل هوایی ، صدور ویزا و ...) برای پذیرش گردشگران پزشکی | پیوند کبد؛ جراحی قلب و عروق | 15 (2014) | 8.9:14.1 |
اگر شما هم قصد دارید در این عرصه پا بگذارید یا قبلا وارد عرصد ارائه خدمات گردشگری درمانی شدهاید، میتوانید با بکارگیری از مزیتهای رقابتی که در سایر کشورها وجود دارد فاصله خود را با رقبا پر کرده و در این میدان حرفی برای گفتن داشته باشید. هم چنین به خاطر داشته باشید حتما از مزیتهای رقابتی و برند درمانی ایران در تبلیغات و بازاریابیهای خود استفاده کنید. مشتریان بدون شک در مورد خدمات درمانی ایران در اینترنت جستجو خواهند کرد و وقتی صحت اطلاعاتی که شما ارائه کردهاید تأیید شود، شما مورد اعتماد مخاطبان که احتمالا مشتریان آتی خواهند شد قرار خواهید گرفت.
مقایسه کشورها از نظر کیفیت خدمات توریسم و گردشگری
برخلاف جدول قبلی که ترکیه در رتبه اول از نظر تعداد بیمارستان و ارائه خدمات پزشکی قرار داشت، در جدول زیر مشاهده میکنید که سنگاپور با کسب رتبه ۷ بهترین و ترکیه با کسب رتبه ۱۲۵ بدترین وضعیت را از لحاظ امنیت توریستها در میان کشورهای منتخب دارا هستند. البته ایران نیز در این میان به ترکیه بسیار نزدیک بوده و رتبه ۱۱۸ را کسب کرده است.
از سوی دیگر، ایران از نظر قیمتها موفق به کسب رتبه اول شده که آن هم به دلیل ارزش پایین واحد پول این کشور است. از این نظر ایران میتواند این نقطه ضعف را به یک نقطه قوت در صنعت گردشگری تبدیل کرده و به وسیله آن توریستها را با اهداف درمانی یا گردشگری به سمت خود بکشاند. اما اگر هدف درمانی باشد، لازم است که رتبه درمانی و تکنولوژی کشور نیز در وضعیت خوبی قرار داشته باشد.
در جدول مشاهده میشود که رتبه ایران از نظر وضعیت سلامت و بهداشت ۸۹ است در حالی که پنج کشور کاستاریکا، سنگاپور، اردن، ترکیه و امارات متحده عربی در یک سطح قرار دارند.
ایران حتی در توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات (ICT) با کسب رتبه ۷۹ جهان از سایر کشورها ضعیفتر است.
در خصوص پایداری محیطی، کارستاریکا رتبه ۱۷ جهان را کسب کرده در حالی که ترکیه در میان کل کشورها ۱۲۶م شده است که به ترتیب بهترین و بدترین نمونههای آزمایش محسوب شده اند.
در ارائه خدمات گردشگری درمانی باید به زیرساختهای خدمات توریستی نیز توجه داشت. به همین دلیل کشورهای مورد آزمایش از این نظر نیز مورد بررسی قرار گرفتند. متاسفانه ایران با کسب رتبه ۱۰۸ بدترین و ایالات متحده عربی با رتبه ۲۲ بهترین کشور در میان ۶ کشور مورد آزمایش بودند.
| کشور | امنیت | باز بودن بینالمللی | رقابتی بودن قیمتها | اولویت دادن به صنعت گردشگری و توریسم | بهداشت و سلامت | منابع انسانی و بازار کار | توسعه فناوری ارتباطات و اطلاعات | منابع فرهنگی و تجاری | پایداری محیطی | زیرساختهای خدمات گردشگری | زیرساختهای حمل و نقل هوایی | زیرساختهای حمل و نقل زمینی | محیط تجاری | منابع طبیعی | تغییرات رتبه در جهان از سال 2017 تا 2019 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| سنگاپور | 6 | 3 | 102 | 6 | 60 | 5 | 15 | 38 | 61 | 36 | 7 | 2 | 2 | 120 | از رتبه 13 به 17 |
| ترکیه | 125 | 52 | 48 | 39 | 65 | 97 | 71 | 17 | 126 | 37 | 20 | 56 | 71 | 77 | از رتبه 44 به 43 |
| کاستاریکا | 75 | 20 | 93 | 16 | 86 | 45 | 37 | 72 | 17 | 29 | 63 | 86 | 61 | 8 | از رتبه 38 به 41 |
| اردن | 48 | 68 | 83 | 32 | 67 | 111 | 66 | 101 | 60 | 81 | 70 | 89 | 56 | 119 | از رتبه 75 به 84 |
| امارات متحده عربی | 7 | 83 | 64 | 71 | 51 | 26 | 4 | 45 | 41 | 22 | 4 | 31 | 9 | 103 | از رتبه 29 به 34 |
| ایران | 74 | 118 | 1 | 115 | 89 | 100 | 79 | 33 | 107 | 108 | 88 | 79 | 121 | 99 | از رتبه 93 به 89 |
خبر خوب اینکه ایران طی سالهای اخیر در صنعت گردشگری درمانی بهبود رتبه پیدا کرده و میتواند با رفع موانع و پیمودن مسیر درست این راه را ادامه دهد.
مقایسه کشورها از نظر سیاستهای گردشگری سلامت
همان طور که پیشتر عنوان شد، تفاوتهای اساسی میان کشورهای پیشرو در ارائه خدمات گردشگری پزشکی و کشورهایی با رتبههای بالا مانند ایران در سیاستهای صنعت گردشگری سلامت نهفته است. در واقع در تمام کشورها این صنعت تحت نظارت یکی از دو وزارت گردشگری یا بهداشت اداره میشود در حالی که در ایران وزارت مشخصی برای نظارت بر این حوزه در نظر گرفته نشده و چند وزارت ناظر بر آن بوده و میتوانند برای آن تصمیم گیری نمایند.
تفاوتها و شباهتهای دقیقتر را در جدول زیر مشاهده کنید.
| کشور | ساختار دولتی | ذینفعان اصلی | سیاستها |
|---|---|---|---|
| سنگاپور | وزارت بهداشت | هیئت گردشگری سنگاپور، هیئت توسعه زیرساختها، شرکتهای بازاریابی، بیمارستانها، اداره مهاجرت، بخش مهماننوازی | بهبود کیفیت مراقبتهای بهداشتی؛ از همه نظر مورد اعتماد باشد؛ اعتباربخشی بینالمللی بیمارستانها؛ امضای قرارداد با کشورهای آسیای مرکزی در زمینه گردشگری سلامت؛ تسهیل صدور ویزا؛ حمایت عملی بخش خصوصی توسط دولت (مشوقهای مالیاتی ، وام بدون بهره و غیره) |
| ترکیه | وزارت فرهنگ و گردشگری | فرمانداری، شهرداری، اتاق بازرگانی، آژانسهای مسافرتی، بیمارستانهای خصوصی و دولتی، هتلها، وزارت امور خارجه، انجمن آژانسهای مسافرتی ترکیه، انجمن سرمایهگذاران گردشگری ترکیه، انجمن سرمایهگذاران ترکیه و هتلها، فدراسیون هتلهای ترکیه و انجمن راهنمایان گردشگری | برنامه توسعه دهم ترکیه: توسعه و تقویت سیستم بازاریابی گردشگری سلامت؛ جذب دو میلیون بیمار خارجی در سال 2023 و کسب 20 میلیارد دلار به عنوان اهداف مهم در برنامه استراتژیک 2013-2017؛ در نظر گرفتن ویزای درمانی برای گردشگران پزشکی؛ امضای قرارداد با کشورهای توسعه یافته در زمینه گردشگری سلامت؛ حمایت عملی بخش خصوصی توسط دولت (مشوق های مالیاتی ، وام بدون بهره و غیره) |
| کاستاریکا | وزارت رقابت | وزارت بهداشت، بیمارستانها ، شرکتهای بازاریابی، دانشگاهها، آژانسهای گردشگری، آژانسهای بیمه بینالمللی، هتلها | ورود گردشگران پزشکی بدون ویزا با محدودیتهای بسیار اندک؛ تمرکز بر گردشگران پزشکی کشورهای همسایه؛ حمایت عملی بخش خصوصی توسط دولت (مشوقهای مالیاتی ، وام بدون بهره و غیره) |
| اردن | وزارت گردشگری | وزارت بهداشت، وزارت برنامهریزی و همکاری بینالمللی اردن، هیئت گردشگری سلامت، شورای اعتباربخشی بهداشت اردن، انجمن بیمارستانهای خصوصی اردن، هتلها، شرکتهای بازاریابی، وزارت امور خارجه | تدوین استراتژی بازاریابی و ارزیابی تقاضا برای بازار گردشگری سلامت اردن با همکاری آژانس توسعه بینالمللی ایالات متحده؛ استراتژی ملی گردشگری با هدف دو برابر شدن صنعت گردشگری سلامت؛ تبادل گردشگران پزشکی با کشورهای توسعه یافته؛ استفاده از بخش خصوصی در رونق گردشگری سلامت |
| ایالات متحده عربی | وزارت پیشگیری و درمان | دفتر بازرگانی گردشگری و بازاریابی، مهاجرت، هوافضا، مهماننوازی، بیمارستانها و مراکز بهداشتی خصوصی و دولتی، شرکتهای بازاریابی، شرکتهای گردشگری فعال، سرمایهگذاری خصوصی | قرارداد با کشورهای توسعه یافته در زمینه گردشگری سلامت؛ استفاده از پزشکان متخصص کشورهای توسعه یافته؛ تسهیل صدور ویزا در نوامبر 2012 برای گردشگران پزشکی و افزایش مدت آن؛ توسعه بخش خصوصی برای ورود به این بازار؛ حمایت عملی بخش خصوصی توسط دولت (مشوق های مالیاتی، وام بدون بهره و غیره) (استراتژی های بهداشتی دبی 2016-2021) |
| ایران | سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری | میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری، وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی | ایران در نظر دارد تا سال 2025 میزبان 20 میلیون گردشگر خارجی و کسب 15 میلیارد دلار از این صنعت باشد (برنامه چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران (چشم انداز 2025)) |
کار با ابزارهای صادراتی، تحلیل اطلاعات تجاری، جلب اعتماد مشتریان خارجی، یافتن مشتری خارجی، فرایندهای عملیاتی صادرات
چطور برای گردشگری درمانی بازاریابی کنیم؟
بسیاری از شرکتهای ارائه دهنده خدمات گردشگری درمانی به اشتباه فقط به تکرار یک سری نکات تکراری و بیهدف در وب سایتشان بسنده میکنند. در حالی که کشور ما با وجود رتبه نامطلوبی که در این صنعت کسب کرده دارای نقاط قوت و پتانسیلهای خوبی برای توسعه و گسترش صنعت گردشگری و بالاخص گردشگری سلامت است. پس به جای تکرار جملات نامفهوم، گنگ و بیهدف بهتر است هدفمند عمل کرده و به نقاط قوت واقعی اشاره کنید به طوری که خواننده واقعا مجاب شود یک سفر توریستی درمانی به ایران داشته باشد.
به این منظور باید به نقاط قوتی که در این پست به آنها اشاره شد تأکید کنید و در صورت امکان حتما برای هر یک از تصاویر مناسب و دلربا استفاده نمایید.
- قیمتهای رقابتی
- دارای شهرت جهانی برای داشتن پزشکان ماهر
- دارای شهرت جهانی در پیوند کبد، جراحی قلب و عروق و جراحیهای زیبایی
- دارای دیدنیهای تاریخی، فرهنگ پربار و غنی
- دارای جاذبههای طبیعی بینظیر
- و سایر مزیتهای رقابتی که شرکت شما به طور به خصوص برای مشتریان فراهم میکند
جذب مشتری از یک بازار خارجی نیازمند تواناییهای ویژهای است که با بازاریابی داخلی تفاوت دارد. این تفاوتها از تفاوت سلیقه و ذائقه مشتریان خارجی، تفاوت در عادات و فرهنگ ایشان و… منشاء میگیرد. بنابراین برای موفقیت در جذب مشتری خارجی باید شناخت دقیق و کاملی از مخاطب هدف داشت. این نوع بازاریابی معمولا با نام «بازاریابی صادراتی» شناخته شده و از سوی شرکتهای ارائه دهنده مشاوره صادرات به مشتریان ارائه میشود.
یک پاسخ
سپاس از مطالب و اطلاعات کاربردی و مفیدتون