صادرات زعفران همواره یکی از سودآورترین تجارت‌های بین‌المللی برای کشور ایران به‌شمار می‌آید و باتوجه به آمارهای ارائه شده به جرأت می‌توان گفت، انحصار صادرات زعفران در جایگاه اول در دست ایران است. از این حیث زعفران، به‌عنوان مزیت رقابتی در صادرات غیرنفتی، تجارتی سودآور برای صادرکنندگان و برای کشور در سطح کلان محسوب می‌شود. در این مطلب توضیحات کاملی در خصوص قوانین و مقررات صادرات زعفران، آمار جهانی تجارت این ادویه و روش‌های چمدانی و غیرچمدانی صادرات زعفران پرداخته‌ایم.
در این مقاله خواهید خواند:
درباره زعفران
زعفران گیاهی است که طول آن از 10 تا 30 سانتی‌متر متغیر است و کلاله قرمز رنگ این گیاه، همان طلای قرمزی است که ارزش تجاری بالایی دارد. نکته جالب اینکه هر 500 کلاله زعفران تنها یک گرم وزن دارد.
گل‌های زعفران می‌بایست، نزدیک به صبح پیش از گرم شدن هوا، درو شوند. فرایند درو کردن شامل چیدن گل‌ها، جداکردن کلاله‌ها از قسمت‌های دیگر و درنهایت خشک کردن کلاله‌ها است. تمام این فرآیند بدون دخالت ماشین‌های کشت و زرع و تنها با دست انجام می‌شود.
هر 2170 گل زعفران وزنی حدود یک کیلوگرم دارد. برای به‌دست آوردن یک‌کیلو زعفران حدود 105 کیلوگرم گل زعفران نیاز است و برای داشتن 1 کیلوگرم رشته زعفران مرغوب باید 103 کیلوگرم گل درو شود.
پس از درو و جداسازی کلاله‌ها مهم‌ترین بخش، روش خشک کردن آن‌ها است که می‌بایست، در محیطی تمیز و در زمانی کوتاه (حدود 2 تا3 ساعت) انجام شود و دما باید بین 50 تا 60 درجه سانتی‌گراد باشد.
مرحله بعد خشک‌کردن به‌روش اسپانیایی و سپس خشک کردن با مایکرویو هستند که مراحل آخر در این چرخه محسوب می‌شوند. در حال حاضر تمام مراحل درو، جداسازی کلاله‌ها و فرآوری زعفران با دست انجام می‌شود.
به‌طور کلی سه دلیل ساده زیر قیمت بالای زعفران را توجیه می‌کنند:
- آب و هوای مناسب:
رشد و پرورش زعفران به‌شرایط جوی به‌خصوصی بستگی دارد. این محصول ارزشمند در آب و هوای بسیار سرد و بسیار گرم رشد می‌کند و هرگونه تغییر آب و هوایی می‌تواند بر رشد زعفران تأثیرگذارد.
این محصول در مناطقی که زمستان‌های بسیار سرد و و تابستان‌های گرم و خشک دارند، رشد بهتری دارد. کمیاب بودن زعفران در ماه‌های خشکسالی نیز موجب افزایش قیمت این محصول می‌شود.
- روش کشت:
همان‌طور که گفته شد، مراحل درو کردن و جدا کردن کلاله‌ها با دست انجام می‌گیرد و برای تولید آن به میزان بالا، به نیروی کار زیادی نیاز است. این طلای قرمز به‌دلیل دشواری درو و لزوم به‌کارگیری نیروی‌کار زیاد، محصولی گران‌قیمت است.
- ادویه کم از گل زیاد:
برای داشتن 1 گرم زعفران، تقریباً 400 گل با رشته‌های قرمز پررنگ و معطر نیاز است. بنابراین احتمال اینکه تمام گل‌های درو شده، الزاماً محصولی باکیفیت به‌دست دهند، کم است.
گواهینامه‌های استاندارد برای صادرات زعفران
برای صادرات زعفران دریافت گواهینامه ISO ضروری است. دستگاه‌های صالح می‌توانند با تخصیص اعتبارات و حمایت‌های مالی در دریافت استانداردهای لازم برای صادرات جهانی زعفران، تعداد شرکت‌های تجاری تولیدکننده این محصول را افزایش دهند. در این زمینه توجه به دو نکته کلیدی حائز اهمیت است:
- زعفران باید اصل باشد و خلوص آن از صد در صد کمتر نباشد. این مورد در آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت ارزیابی می‌شود. استانداردهای ISO 3632-1:2011 و ISO 3632-2:2010 دو گواهینامه استاندارد برای ارزیابی قدرت طعم‌دهی، رنگ‌دهی و خلوص زعفران هستند.
- کیفیت بستهبندی زعفران‌های صادراتی باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی حاکم بر تجارت زعفران باشد.
سایر استانداردهایی که برای صادرات زعفران باید مورد توجه قرار بگیرند در چارچوب استانداردهای ISO ادویه و چاشنی‌ها به شرح زیر قابل اشاره هستند:
- ایزو 928: مربوط به تعیین مجموع خاکستر موجود در محصول
- ایزو 930: تعیین میزان خاکستر غیرمحلول در اسید موجود در محصول
- ایزو 941: مربوط به تعیین عصاره محلول در آب
- ایزو 948: سمپلینگ
بستهبندی زعفران صادراتی
به‌طور قطع صادرات زعفران در قالب بسته‌بندی‌های استاندارد و شکیل ارزشمندتر از فروش فله‌ای آن است. نوع بستهبندی زعفران بیان‌گر سلامت، اصالت و ارزش این محصول است.
خوشبختانه وزارت بهداشت در این مورد وارد عمل شده و بیشتر مراحل آماده‌سازی و بستهبندی زعفران نیازمند مجوز و تأیید از سوی این سازمان است. این امر درکنار استاندارد ISO 3632 به تولید و بستهبندی این محصول، منطبق با اصول بهداشتی و استانداردهای داخلی و خارجی کمک می‌کند.
پیش از بستهبندی زعفران
رعایت نکات ضروری پیش از بستهبندی در کل فرآیند بستهبندی و نگهداری نیز اثرگذار است. به‌همین علت لازم است، پس از جداسازی کلاله‌ها از گل، این اجزاء اصلی در شرایطی به‌دور از نور، گرما، رطوبت و در یک محفظه شیشه‌ای نگهداری شوند. در غیر این‌صورت، محصول به‌سرعت عطر، طعم و رنگ خود را از دست می‌دهد و خواص دارویی آن نیز ممکن است تا حدودی از دست بروند.
بستهبندی زعفران
در پیاده‌سازی استانداردهای ضروری برای صادرات زعفران، جنس و مواد به‌کار رفته در ظرف‌های زعفران اولین چیزی است که باید به‌آن توجه شود. ظروف بسته‌بندی‌های موجود در بازار در انواع مختلف شیشه‌ای، فلزی، کاغذی، پلاستیکی، پلی‌اتیلن، پی‌وی‌سی، پلی‌پروپیلن، آلومینیومی و چرمی عرضه می‌شوند. خوشبختانه اغلب این ظروف مطابق با استانداردهای ISO 3632 هستند.
معمولاً انتخاب نوع ظروف بسته‌بندی‌های صادراتی بر اساس دو اصل صورت می‌گیرد:
- نوع سلیقه و ذائقه کشورهای واردکننده
- عملکرد ظرف در حفظ کیفیت و سلامت زعفران
در حال حاضر ظروف کریستالی، فلزی و ظروف چوبی خاتم‌کاری یا منبت‌کاری شده، سه نوع اصلی ظرف‌های بستهبندی زعفران هستند.
طبق تجربه، کیفیت زعفران در ظروف پلی‌اتیلن و شیشه‌ای بهتر حفظ می‌شود. در عین حال، از آنجا که بسته‌بندی‌های شیشه‌ای ممکن است در طول مرحله صادرات آسیب ببینند، پلی‌اتیلن گزینه مناسب‌تری به‌شمار می‌آید.
علاوه بر موارد فوق، طراحی و رنگ بستهبندی نیز در صادرات زعفران حائز اهمیت است. طراحی بستهبندی باید به‌گونه‌ای باشد که به‌آسانی بتوان آن را باز کرد و محتویات داخلی ظرف نیز قابل مشاهده باشد. رنگ بستهبندی باید مطابق با برند تولیدکننده و رنگ قرمز زعفران باشد. به این منظور رنگ‌های بنفش و قرمز که دو رنگ زیبای گل‌ها در طبیعت هستند، گزینه‌های قابل اجرا در این راستا محسوب می‌شوند.
الزامات صادرات زعفران به بازار هدفتان را می‌شناسید؟
استانداردهای مورد نیاز، قوانین بستهبندی و برچسب‌گذاری در هر کشور ممکن است متفاوت از کشور دیگر باشد. چنانچه از الزامات محصول در بازار هدف خود مطلع نیستید از ما مشاوره بگیرید.
صادرات زعفران از ایران
طبق گزارش سایت تریدمپ، مقدار صادرات ایران در سال 2020 به ارزش 99 میلیون دلار امریکا بوده است. البته باید توجه داشت که آمار ارائه شده در منابع بین‌المللی معمولا با آمار ارائه شده از سوی اتاق بازرگانی متفاوت است که دلیل آن می‌تواند استفاده از آمارهای آینه یا mirror data از سوی منابع بین‌المللی باشد. آخرین آمار گزارش شده از سوی اتاق بازرگانی تهران مربوط به سال 1399 بوده که در آن مجموع ارزش زعفران صادرشده معادل 24 و نیم میلیارد دلار به وزن تقریبی 77 میلیارد کیلوگرم گزارش شده است.
اگرچه در فاصله سال‌های 2018 و 2019 میلادی حجم صادرات زعفران با کاهش 41 درصدی مواجه شد، اما همچنان ایران در صدر کشورهای صادرکننده این محصول ارزشمند قرار داشت. 90% سهم صادرات جهانی زعفران به ایران اختصاص دارد و به‌طور عمده استان‌های خراسان جنوبی و خراسان رضوی بسترهای اصلی کشت این محصول هستند.
نمودار بالا که از منابع بین‌المللی (تریدمپ) گرفته شده به خوبی کشورهای واردکننده زعفران از ایران و میزان واردات آن‌ها را نشان می‌دهد. دایره‌های بزرگ‌تر نشان دهنده مقدار واردات بیشتر هستند و همان‌طور که مشخص است، هنگ کنگ، اسپانیا، کویت و چین به ترتیب بزرگ‌ترین واردکنندگان زعفران از ایران هستند. البته طبق آمار ارائه شده از سوی اتاق بازرگانی تهران، افغانستان، عراق، هند و روسیه نیز سهم بزرگی در واردات این ادویه از ایران داشته‌اند.
در این نمودار، هرچه دایره‌ها به بالا نزدیک‌تر باشند یعنی طی 4 سال اخیر منتهی به سال 2020 رشد بیشتری در مقدار واردات زعفران داشته‌اند و هرچه به سمت راست نمودار متمایل باشند یعنی این مقدار واردات را از ایران تأمین کرده‌اند.
همچنین کشورهایی که با دایره زرد رنگ مشخص شده‌اند بیشتر نیازشان به زعفران را از کشورهایی غیر از ایران تأمین کرده‌اند اما در کشورهای آبی، ایران تأمین کننده اصلی زعفران است.
آمار صادرات زعفران در جهان
حتما می‌دانید که اگر قصد صادرات زعفران را داشته باشید، قبل از هر چیز باید گزارش تجاری کاملی از آمار صادرات و واردات کشورهای مختلف جهان به دست آورید تا بازار هدف خود را هوشمندانه انتخاب کرده و در عین حال با رقبا و مشتریانتان آشنا شوید. سولوتیس برای راحتی صادرکنندگان عزیز این گزارش‌های تجاری را به صورت آماده و کامل برای مشتریانش آماده می‌کند.
برای تحقیقات تجاری به کمک نیاز دارید؟
ما گزارش‌های کاملی متناسب با محصول یا مقصد صادراتی شما ارائه می‌کنیم. برای مشاوره و دریافت گزارش کسب و کار خود از طریق این لینک اقدام کنید.
البته ما پست خودآموز نحوه استخراج آمار صادرات و واردات مورد نیاز تجار را نیز تهیه کرده‌ایم که از لینک زیر می‌توانید آن را مشاهده کنید.
بیشتر بخوانید: آموزش استخراج و تفسیر آمار تجاری با تریدمپ
هرچند در ادامه به اختصار به آمار مربوط به صادرات و واردات زعفران اشاره شده است.
بزرگ‌ترین کشورهای واردکننده زعفران در جهان
اچ اس کد زعفران در سطح بین‌المللی 091020 می‌باشد. طبق آمار جهانی تریدمپ، به ترتیب هنگ کنگ، اسپانیا، عربستان سعودی، هند، امریکا، کویت، چین و ایتالیا بیشترین واردات زعفران را طی سال‌های اخیر داشته‌اند که از این میان، رشد سالانه واردات برای کشورهای هنگ کنگ، کویت و عربستان سعودی در بین سال‌های 2016 تا 2020 از همه بیشتر بوده است و همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید، میزان رشد واردات زعفران فقط از سال 2019 تا 2020 در کشورهای چین و بعد از آن افغانستان رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.
اکنون که با گستره نیاز زعفران در مناطق مختلف جهان آشنا شدید، می‌توانید بر اساس شرایط و امکانات خود و با در نظر گرفتن فاصله جغرافیایی ایران از هر یک از این کشورها، بهترین گزینه را به عنوان بازار هدف خود برگزینید. البته شاید بر نباشد برای این منظور نگاهی نیز بر رقبای قدر فعال در هر بازار بیندازید تا بیخوده خود را با یک رقیب سرسخت که بازار کشوری را به طور انحصاری در دست گرفته طرف نکنید.
بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده زعفران در جهان
در عرصه صادرات زعفران با اینکه کشورهایی چون لهستان، ترکیه، عربستان و چک سعی در گسترش سهم خود از صادرات جهانی زعفران دارند، اما ارزش صادراتشان در مقایسه با ارزش زعفران صادرشده از ایران، افغانستان و اسپانیا بسیار ناچیز است. در میان همه کشورها، مقدار صادرات ایران از نظر ارزش دلاری آن از همه بیشتر است و ما در این زمینه حرف‌های زیادی برای گفتن داریم.
نمودار زیر از وب‌سایت معتبر و جهانی تریدمپ ترجمه شده است:
4 چالش صادرات زعفران
صادرات، ساده‌ترین راه برای ورود به بازارهای بین‌المللی است. امروزه کشورها تلاش می‌کنند، از صادرات به‌عنوان راهبردی برای توسعه بهره‌گیرند. از منظر اقتصادی، صادرات موجب توسعه اقتصادی ملی، توسعه مبادلات خارجی، حمایت از فعالیت‌های اقتصادی و ایجاد فرصت‌های شغلی می‌شود.
از منظر تجاری نیز صادرات، سودآوری مالی برای سرمایه‌گذاری مجدد، رشد شرکت‌های تجاری، گسترش ظرفیت‌های تجاری و بهره‌وری سهام‌داران از عواید تجارت را به‌دنبال دارد.
در این میان، صادرات غیرنفتی ایران تأثیری شگرف بر رشد اقتصادی دارد. صادرات زعفران، اگرچه گزینه‌ای ارزشمند در این دسته است، اما همواره به‌دلایل مختلفی با چالش مواجه بوده است.
برخلاف انتظارات، زعفران به لحاظ اقتصادی بسیار آسیب‌پذیر و ضعیف است. عدم توجه کافی به طراحی و بستهبندی مناسب زعفران، ایران را در معرفی شایسته این محصول به بازارهای جهانی و نیل به جایگاه عالی در بازار زعفران با شکست مواجه می‌کند. در مجموع صادرات این محصول در ایران با چالش‌هایی که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم مواجه است.
1- بازاریابی ناکارآمد
بسیاری از سهم زعفران ایران به‌صورت فله‌ای، با قیمتی ارزان توسط سایر کشورها خریداری می‌شود. این کشورها زعفران را درکشورهای خود بستهبندی می‌کنند و در بازارهای جهانی با نام برندهای متفاوت، به‌عنوان محصول خود و با قیمتی گران‌تر توزیع می‌کنند.
برای مثال چین و هند سالانه 60 تن زعفران را به‌صورت فله از ایران خریداری می‌کنند و سپس با بستهبندی خاص و برند خود به سایر کشورها صادر می‌کنند.
برای تدوین برنامه بازاریابی به کمک نیاز دارید؟
تیم سولوتیس با پشتوانه همکارهای مجرب و خبره‌ای که در امر صادرات دارد، مفتخر است در تمام مراحل صادرات و بازاریابی بین‌المللی از مشاوره گرفته تا اجرای بازاریابی جهانی و حصول نتیجه در کنار مشتریانش خواهد بود و ایشان را حمایت خواهد کرد.
2- خشکسالی
شرایط اقلیمی، اهرمی مؤثر در تولید موفق زعفران به‌شمار می‌آید. خشکسالی‌های دو دهه گذشته، تولید این محصول را متأثر از خود کرده است. کشاورزان باید با ساخت، آموزش و استفاده از سیستم‌های آبیاری به بهبود کشت این محصول کمک کنند.
3- سختی‌های کشاورزان برای دریافت وام
وجود موانع بانکی بر سر راه کشاورزان محلی در دریافت وام برای توسعه فعالیت‌های کشاورزی، مشکل دیگری پیش روی توسعه تولید زعفران به‌شمار می‌آید. درچنین شرایطی بستر برای جولان دلال‌ها باز می‌شود. زمانی که کشاورزان خریداران مناسبی در کشور پیدا نکنند، محصولات خود را به‌صورت فله‌ای به دلال‌ها، قاچاقچی‌ها و تاجران خارجی می‌فروشند.
4- تحریم و شرایط اقتصادی نامناسب ایران
بزرگ‌ترین نگرانی در تولید و صادرات زعفران وجود تحریم‌های سنگین و شرایط بغرنج اقتصادی ایران است. پایین آمدن ارزش ریال ایران، افزایش هزینه‌های کشت زعفران، وجود تحریم‌ها و در نتیجه آن، نبود تسهیلات بانکی مناسب، در ارتباط با سایر کشورها شرایط را برای جلب اعتماد مشتریان خارجی دشوار کرده است.
این شرایط به‌مثابه آب گل‌آلودی است که باعث شده است، کشورهایی نظیر امارات متحده عربی، افغانستان و اسپانیا از آن صید کنند و با غنیمت شمردن این فرصت، زعفران باکیفیت ایرانی را به بازارهای جهانی با قیمتی بسیار پایین‌تر صادر کنند.
برای شروع یا توسعه صادرات به کمک نیاز دارید؟
ما در تمام زمینه‌های مربوط به بازرگانی خارجی و به ویژه صادرات آماده ارائه مشاوره و معرفی تأمین‌کنندگان حاضر در بازارهای هدف به صادرکنندگان عزیز هستیم.
صادرات چمدانی و صادرات غیرچمدانی زعفران
صادرات زعفران به شیوه‌های چمدانی و غیرچمدانی انجام می‌گیرد و مراحل آن طبق قانون مقررات صادرات و واردات جمهوری اسلامی ایران مشخص می‌شود.
صادرات غیرچمدانی زعفران
این شیوه با اهداف تجاری، عمدتاً توسط تولیدکنندگان شرکتی انجام می‌گیرد. در یک اصل کلی، صادرات کالا مستلزم ذکر نام صادرکننده است و در ارتباط با زعفران، صدور این کالا پس از کسب مجوزهای لازم درچارچوب قانون مقررات صادرات و واردات است. به این منظور، صادرات زعفران به‌صورت تجاری نیازمند داشتن کارت بازرگانی صادرکننده است.
نهاد تعیین‌کننده تجاری بودن زعفران صادراتی برای فروش در بازارهای خارج از ایران، گمرک است. چنانچه زعفران به‌عنوان نمونه تجاری صادر شود، کالای تجاری تلقی نمی‌شود و از شمول مقررات ناظر بر کالای تجاری خارج می‌شود.
صادرات چمدانی زعفران
علت نامگذاری این نوع صادرات به این دلیل است که کالای صادراتی عمدتاً در مقادیر اندک، به‌صورت مسافرتی یا توسط پیله وران، مرزنشینان، و ملوانان از کشور خارج می‌شود.
این افراد و همچنین شرکت‌های تعاونی مرزنشین برای صادرات زعفران، نیازی به داشتن کارت بازرگانی ندارند (مستنبط از ماده 3 ق. مقررات صادرات و واردت). مقدار مجاز صادرات این محصول توسط افراد یاد شده، از طرف دولت در آیین‌نامه اجرایی مشخص می‌شود.
در ارتباط با مسافرانی که از کشور خارج می‌شوند، چنانچه مقدار زعفران به‌گونه‌ای باشد که جنبه تجاری پیدا نکند، می‌توانند، این محصول را تا سقف ارزشی که میزان آن به‌تصویب هیئت وزیران می‌رسد، از کشور خارج کنند.
بیشتر بخوانید: صادرات چمدانی زعفران بدون کارت بازرگانی
جمع بندی
زعفران ناب ایرانی همواره به‌عنوان طلای قرمز زینت‌بخش سفره‌های مردم بوده است. گزاف نیست اگر زعفران را فرزند گرانقدر طبیعت ایران بدانیم که در دامان خاک آن پرورش می‌یابد؛ به‌نحوی که می‌تواند برای کشور مزیت رقابتی ارزشمند در بازارهای تجاری تلقی شود.
زعفران به‌دلیل ویژگی‌های خاصی که دارد همواره به‌عنوان کالایی گران ولی ارزشمند، شناخته می‌شود. ویژگی‌هایی نظیر لزوم وجود شرایط اقلیمی خاص، نیروی کار زیاد، دقت در فرآوری، زمان‌بر بودن کشت و درو به‌دلیل انجام مراحل به‌صورت دستی از جمله دلایل ارزش بالای زعفران به حساب می‌آیند.
در عین‌حال، صادرات زعفران از ایران همواره با چالش‌هایی مواجه بوده است. وجود تحریم‌ها، دشواری در دریافت وام توسط کشاورزان، کاهش ارزش ریال، بالا رفتن هزینه‌های تولید زعفران و نبود تسهیلات بانکی مناسب برای کشورها در واردات این محصول از جمله این چالش‌ها به‌شمار می‌آیند.
مهم‌ترین چالش که موجب جاماندن ایران از معرفی شایسته زعفران به نام‌خود در بازارهای جهانی شده است، مسئله بستهبندی زعفران مطابق با استانداردهای جهانی است. همین مسئله موجب شده است که کشورهایی مانند چین، امارات و اسپانیا این طلای قرمز را به‌صورت فله از ایران خریداری کنند و پس از بستهبندی به نام خود این محصول را روانه بازارهای جهانی کنند.
اگرچه علی‌رغم موارد مذکور، ایران همچنان در صدر کشورهای صادرکننده زعفران است. شاید نتوان چاره‌ای برای رفع اثر تحریم بر صادرات زعفران یافت، اما دست‌کم می‌توان بهبود شرایط داخلی تولید زعفران، این کالای ارزشمند ایرانی را آنگونه که شایسته و بایسته است به دنیا معرفی کرد.
به این نوع مقالات علاقه دارید؟
در خبرنامه ما عضو شوید تا مطالب مشابه را در ایمیل خود دریافت کنید.
دیدگاهتان را بنویسید